De 21ste eeuw wordt wel de eeuw van angst en zorg genoemd. Voortdurende terroristische en financiële bedreigingen zorgen voor een gevoel van machteloosheid. Onze cirkel van invloed wordt steeds kleiner en we vluchten in belevenissen. Tegelijkertijd is er een sterke behoefte aan authenticiteit, vertrouwen en verbinding.

Eind jaren '80 schreef professor Annemieke Roobeek al regelmatig over 'strategie van onderop'. Tot een boek van haar hand over dit onderwerp kwam het echter niet. Maar op basis van de theorie ontwikkelde Hans Hubers, directeur Strategie en Innovatie, samen met medewerkers de strategie voor de ANWB. Geïnspireerd door theorie en praktijk schreef hij 'Iedere medewerker strateeg'.

Veranderingen, bezuinigingen en efficiencyverhoging zijn al jaren aan de orde van de dag bij de overheid. Managers uit het bedrijfsleven lopen er regelmatig op stuk en resultaten lijken uit te blijven. Minder geld beschikbaar stellen helpt ook al niet. Hoe komt dat dan toch? Er zijn veel verschillende overheidsorganisaties, veel actoren en veel niveaus met een eigen logica. De overheid is een veelkoppige leeuw en complex. Hak er een kop af, dan groeit er al snel weer een nieuwe op een andere plek. Simplistische oplossingen werken niet in deze complexiteit.

Recent verscheen 'Communicatie NU', met de ondertitel Grootboek van het communicatievak. Het is een boek dat is opgemaakt als een tijdschrift. Geen hersenspinsel van een megalomane geest, maar ook werkelijk een groot boek, zowel qua formaat als qua inhoud.

Wim de Ridder geeft in deze barre crisistijd een positief signaal af. Hij constateert in 'De strategische revolutie' dat overal in de wereld steeds meer mensen uit de armoede komen. De wereldbevolking wordt rijker, gezonder en geniet meer onderwijs. Mensen communiceren meer met elkaar en leven langer. Aan de andere kant wordt schoon water schaarser, neemt de CO2 uitstoot toe en groeien corruptie en georganiseerde misdaad.

Veranderingen zijn pas een feit als er zichtbaar ander gedrag optreedt. Nog steeds heeft zo'n driekwart van alle veranderingsoperaties niet de gewenste uitwerking. Mogelijk is dit te wijten aan het heersende paradigma van de inhoudelijke motivering. Dat vertrekt vanuit een nieuwe ambitie en gebruikt uitleggen en overtuigen als instrumenten om dat doel te realiseren.

Opdrachtgevers worden niet in eerste instantie afgerekend op communicatie omdat dat ogenschijnlijk maar een klein deel van hun werk uitmaakt. Dat zij vrijwel de hele dag niets anders doen dan communiceren, wordt gemakshalve vergeten. Het dominante beeld van de communicatieafdeling bij opdrachtgevers is dat van een productie-unit voor folders, websites, speeches en persberichten. Zelf vragen zij vooral om communicatiemiddelen. Zij geven aan ook wel strategische communicatie te willen, maar dat zij die vaak niet krijgen. Op de vraag wat dat dan inhoudt, blijft het angstvallig stil. Communicatieadviseurs adviseren vanuit een brede vakkennis en deskundigheid over effectieve en efficiënte inzet van communicatie. Voor het maken van communicatiemiddelen zijn andere specialisten nodig, zoals tekstschrijvers, vormgevers, drukkers, AV-producenten en reclamebureaus. Zo lang opdrachtgevers hun communicatieadviseurs vragen middelen te maken, komt er van strategie weinig terecht. De verwachtingspatronen over en weer sluiten dus niet op elkaar aan. Daar wil 'Communicatiekragt' verandering in brengen.

Wat managers, professionals en politici te vertellen hebben, moet ook begrijpelijk zijn voor mensen die niet uit hun wereld komen. Vaak hebben zij wel de juiste inhoudelijke bouwstenen om hun boodschap goed over het voetlicht te brengen, maar is er alleen iets extra's nodig om er een echt verhaal van te maken. De storytellingtechnieken in 'Echte leiders hebben een goed verhaal' kunnen hen daarbij helpen.

Voor mensen die al wat langer in het vak meelopen: de 'grote blauwe' is niet meer. De vorige druk van het 'Handboek Public Relations' kreeg al een veel handzamer formaat en was nog ingenaaid, zoals het een handboek betaamt. De zesde druk is een gelijmde paperback die inhoudelijk geheel vernieuwd is. Zelfs de titel is aangepast naar 'Communicatie van organisaties'.

Het

Het industriële tijdperk heeft een stijl van denken, organiseren en managen voortgebracht die uitgaat van lineaire maakbaarheid met behulp van instrumenten. Daaruit is ook de nog altijd veel gesignaleerde actievisie op (interne) communicatie ontstaan. Prima geschikt voor een productiecontext met voorspelbare processen in een stabiele omgeving. Maar niet voor complexe problemen in een turbulente context, waar de meeste communicatiemensen tegenwoordig mee moeten werken. Daar is een procesaanpak voor nodig omdat een instrumentele, actiegerichte communicatieaanpak niet werkt. Erik Reijnders pleit in 'Wat vinden we er nou écht van?' voor een interactievisie op interne communicatie.

Managers doen er – net als andere professionals – goed aan de ontwikkelingen op hun vakgebied bij te houden. Door de snelle veranderingen om hen heen wordt het nog belangrijker om inzicht te hebben in de verschillende theorieën en modellen die de fundamenten het vak management vormen. Zij kunnen er namelijk inspiratie aan ontlenen om vervolgens op een doordachte manier met de uitdagingen die zij op hun pad vinden om te gaan. Echter, managers zijn doeners. Alles moet snel en zijn hebben weinig tijd. 'What Every Manager Needs to Know' biedt mogelijk soelaas.

Woorden en daden van organisaties zijn lang niet altijd met elkaar in overeenstemming. Dat wat zij doen, spoort vaak niet met wat zij formeel communiceren. Veel veranderprocessen en communicatiecampagnes mislukken dan ook omdat medewerkers niet geloven wat hun leiding belooft en zij geen vertrouwen meer in hen hebben. Expliciete communicatie werkt in die gevallen niet of nauwelijks, omdat haar impliciete tegenhanger in de weg zit en krachtiger blijkt dan verwacht. Tijd dus voor een gids die kan helpen die twee beter met elkaar in overeenstemming te brengen.

Overal proberen politici en managers ons leven en werk te beheersen en ons om te vormen tot modelburgers en –werknemers. Zij doen dat met behulp van regels, procedures en protocollen. Blauwdrukdenken en de bijbehorende regelzucht zijn volledig doorgeschoten. In de zucht naar grip en controle op de groeiende complexiteit om ons heen, stapelen we steeds meer regels op. En nog altijd blijven er dingen fout gaan, want: wie orde zaait zal chaos oogsten. De oplossing ligt volgens Ben Kuiken in het bieden van meer ruimte voor het zelfoplossend vermogen van mensen.

Jarenlang was Betteke van Ruler de gezichtsbepalende communicatiehoogleraar. Zij werd op handen gedragen maar ook verguisd, want zij schroomde niet de vinger op de zere plekken van de beroepsgroep te leggen. En daar kon niet iedere vakgenoot tegen. In Engeland zou zij er vermoedelijk voor geridderd zijn, in Nederland vroeg haar uitgever om een overzichtsbundel uit haar gehele oeuvre samen te stellen. Dat is Met het oog op communicatie geworden.

Dubbele agenda's, verborgen doelen, leugens en valse motieven; ze maken allemaal deel uit van ons dagelijks leven. Daarom zou het handig zijn meer zicht te hebben op de diepere drijfveren van onze medemens. Sjaak Overbeeke introduceert in 'Diepere drijfveren' het begrip entelische intelligentie, waarmee we de 'telos' – het doel – ofwel de (onderliggende) drijfveren van anderen kunnen lezen. Drijfveren laten ons dingen doen. Zij liggen vaak onder de oppervlakte en horen daarmee bij de onderstroom.

Razend populair zijn ze, de boeken van neurowetenschappers als Dick Swaab en Victor Lamme. Op basis van recent onderzoek beweren zij dat de vrije wil niet bestaat. Marc Slors laat zien dat de onderzoeken waarop die beweringen gebaseerd zijn niet over de vrije wil gaan, maar over de rol van bewustzijn. Niet wijzelf – onze bewuste overwegingen en gedachten – maar ons onbewuste brein en onze genen bepalen (determineren) wat we doen.

Het streven naar maakbaarheid en beheersbaarheid, gebaseerd op rationalisering en economisering hebben ons een ongekende welvaart gebracht. Maar dit streven is niet opgewassen tegen de diepe crisis waar we in Europa mee te maken hebben. Want die komt voort uit hetzelfde denkraam dat ons die welvaart bracht. We kunnen de huidige problemen niet meer oplossen met die manier van denken. Een andere oriëntatie is nodig om het negatieve tij te keren.

De wereld om ons heen trekt continu aan onze touwtjes, kleurt onze gedachten en stuurt ons gedrag. Wij zijn marionetten van de context, maar hebben dat bijna nooit in de gaten. Sam Sommers laat zien dat verschillende situaties invloed hebben op alledaagse stemmingen en ervaringen. Door allerlei vormen van context – waar wij zijn, met wie, wat wij om ons heen zien – verandert ons gedrag en ook de manier waarop wij op anderen overkomen. De situatiewetenschap van Sommers toont aan dat onze intuïtieve ideeën over de aard van de mens er vaak naast zitten. Bovendien zijn wij niet altijd de vrije en onafhankelijke mensen die wij menen te zijn. Wij denken ons eigen lot te bepalen, terwijl mensen en situaties om ons heen dramatisch veel invloed hebben op wat wij denken en doen.

De auteurs van 'Bedrijfscommunicatie voor de manager' stellen het eerste leerboek op communicatiegebied te hebben geschreven vanuit het perspectief van de manager en de bedrijfskundige. Dat is een stevige claim, die hoge verwachtingen wekt.