In Het is allemaal de schuld van social media onderzoekt Kirsten Jassies hoe algoritmes, de macht van big tech en politieke belangen ons online gedrag beïnvloeden, welke rol overheden en bedrijven daarin spelen en welke verantwoordelijkheden wij als gebruikers zelf dragen.
Kirsten Jassies is socialmedia-expert en helpt op basis van jarenlange ervaring bedrijven en individuen om slim om te gaan met digitale platforms.
opkomst
In het openingshoofdstuk bespreekt ze de opkomst en verval van diverse sociale media en de rol van algoritmes, die gingen bepalen wat je te zien of te lezen kreeg. Uiteraard komen ook nepnieuws en manipulatie aan de orde en de wijze waarop verschillende media uitgroeiden tot plekken waar vijandigheid en negativiteit domineerden.
In de hoofdstukken die volgen gaat het over een groot aantal onderwerpen, die niet allemaal nieuwe inzichten opleveren, maar wel duidelijk maken dat sociale media relaties tussen mensen sterk hebben beïnvloed. Digitale heksenjachten ontstonden en sociale druk kreeg anonieme vormen. Privacy bestaat niet meer. Taal ontwikkelde zich tot beeldtaal en straattaal is schering en inslag.
zakendoen
Ook de wereld van het zakendoen is sterk veranderd, zoals marketing en reclame en de rol van influencers, die dankzij de sociale media mogelijk zijn geworden. De macht van vijf grote techbedrijven heeft ons in de greep gekregen, waardoor ethische dilemma’s een nieuwe impuls kregen, zoals de vraag of vrijheid van meningsuiting betekent dat je alles mag zeggen. En ook of moderatie hetzelfde is als censuur en wie de controle houdt. De VS en Nederland hebben in theorie vrijheid van meningsuiting, maar de platforms bepalen de grenzen.
verslaving
De auteur besteedt door het hele boek veel aandacht aan de verslavende kanten van sociale media. Een apart hoofdstuk gaat over verslaving, de effecten op de geestelijke gezondheid en hoe sociale media ons brein kapen. ‘Social media geven je de illusie van controle, maar ondertussen voeden ze het algoritme met onze voorkeuren, angsten en woede’, aldus de auteur. En wil je van je account af, dan blijkt dat nog niet eens zo eenvoudig te zijn.
AI
De auteur laat zien dat dit voor AI niet anders is, maar wel veel geniepiger (mijn term), omdat het zo natuurlijk aanvoelt. Dat vergt bewust en kritisch gebruik in plaats van verslaafd te raken, aldus Jassies. En het wordt ook steeds moeilijker om echt van nep te onderscheiden. Zo kan de toenemende macht van big tech onze democratie in gevaar brengen. Het ontstaan van onafhankelijke platforms, zoals Signal in plaats van WhatsApp en Bluesky in plaats van X, is in elk geval een kleine beweging naar het inperken van die macht.
Regulering
Regulering is dus nodig, die transparantie over algoritmes eist en misbruik, manipulatie en desinformatie tegengaat. Dit is onder meer vastgelegd in de Digital Service Act, maar het succes daarvan is afhankelijk van strikte handhaving én het vermogen van Europa om zelf sterke digitale alternatieven te ontwikkelen, aldus de auteur. En het is uiteraard zaak dat zowel politiek als traditionele media scherp blijven.
Kirsten Jassies schreef met Het is allemaal de schuld van social media een informatief boek, maar haar aanbevelingen om verslaving te bestrijden klinken wel erg simpel: schakel meldingen uit, reguleer je schermtijd en plan periodes om offline te zijn. Zo gemakkelijk raak je niet van een gedragsverslaving af.
Ze is ook wel erg opgetogen over ChatGPT als therapeut, terwijl ze toch ook goed weet dat ChatGPT je naar de mond praat. Verder vestigt ze nogal wat hoop op de EU om de macht van AI-bedrijven te beteugelen, al zet ze daar ook vraagtekens bij.
Maar de meest recente ontwikkelingen op dit terrein stemmen bepaald niet hoopvol. In het laatste ontwerpvoorstel krijgt big tech zo ongeveer alle ruimte om zijn marktmacht verder te consolideren. Dus zo scherp als de auteur zou willen, blijft de politiek niet. Een internet dat vóór ons werkt en niet tegen ons, waarop de auteur hoopt, zie ik nog niet zo gauw ontstaan.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.