In het Witte Huis - onder de grond - bevindt zich een vergaderruimte die alleen wordt gebruikt tijdens nationale en internationale crises, wanneer de meest vertrouwelijke informatie wordt gedeeld. De muren bestaan uit donkere eikenhouten panelen, de stoelen zijn van zwart leer en de president zit aan het hoofd van de tafel.
President Barack Obama zat daar toen hij toekeek hoe Osama Bin Laden werd opgepakt en gedood, tien jaar na 11 september 2001. George W. Bush volgde vanuit deze ruimte zijn inval in Irak na het vermeende bewijs van nucleaire wapens in het land. Donald Trump zag er hoe zijn ‘bunkerbuster’ insloeg op Iraanse nucleaire installaties diep onder de grond.
Situation Room
De Situation Room - ook wel de Sit Room genoemd door haar vaste bezoekers - is de plek waar de Commander in Chief beslissingen neemt over bombardementen, droneaanvallen en geheime missies. Verschillende stromen geclassificeerde informatie komen er samen. Die puzzel van informatie leidt tot besluiten die direct raken aan de Amerikaanse veiligheid. En precies daar, in de lente van 2019, belandde het Nederlandse bedrijf ASML in het vizier van de Verenigde Staten.
Charles Kupperman, Trumps plaatsvervangend Nationaal Veiligheidsadviseur, riep die dag de Deputies Committee bijeen. In dit overleg met de ‘tweede’ mannen en vrouwen van Amerika’s belangrijkste instituten worden de meest nijpende veiligheidskwesties besproken. Met de deputies van onder andere Buitenlandse Zaken, Defensie, Homeland Security en de CIA rond de tafel, viel het besluit: ‘We need to talk to the Dutch’. En snel.
vuurlinie
Sindsdien zit Nederland vast in de vuurlinie tussen China en de VS, in hun strijd om de chipmachine van ASML. Wij volgden dit op de voet en kregen via bronnen uit binnen- en buitenland inzicht in wat er achter de schermen van het Witte Huis gebeurde. Enkele maanden na de vergadering in de Situation Room werd premier Mark Rutte uitgenodigd in Washington. In gesprek met President Donald Trump klonk de boodschap die de geschiedenis van Nederland en ASML zou tekenen: die chipmachines mochten China niet bereiken.
exportbeperkingen
Dat was zes jaar geleden. Inmiddels ziet de wereld er heel anders uit. Amerika was lang een vanzelfsprekende bondgenoot, maar met de nieuwe koers in het Witte Huis wordt de vraag of Nederlandse en Amerikaanse belangen nog wel op één lijn liggen, steeds actueler. Intussen bleef Amerika aandringen op extra exportbeperkingen voor ASML’s chipmachines naar China. De Democratische president Joe Biden ging door waar Trump was geëindigd: ook hij zag China als groot gevaar en ASML als effectief middel om de Chinezen af te knijpen. Met Trump terug in het Witte Huis moet ASML vrezen voor nóg diepere ingrepen in het bedrijf.
onbetrouwbaardere bondgenoot
Nederland deelde de Amerikaanse zorgen en ging in grote lijnen akkoord met de wens om ASML’s export naar China te beperken. Maar hoe strenger de beperkingen, hoe groter de economische schade voor ASML. Het bedrijf is inmiddels met afstand het belangrijkste van Nederland, en wat haar raakt, raakt daarmee ook het landsbelang. Een nieuwe Nederlandse regering moet zich afvragen hoe ver zij wil worden meegesleurd in een tweestrijd tussen China en Amerika, nu de laatste een steeds onbetrouwbaardere bondgenoot blijkt. Xi en Trump creëren samen een wereld waarin afhankelijkheden zonder terughoudendheid worden ingezet als wapen.
nieuwe wereldorde
In die nieuwe wereldorde, waarin economische knelpunten worden gebruikt voor strategisch voordeel, zijn de chipmachines van ASML een machtsfactor van formaat. Nederland en Europa beschikken met het bedrijf over een van de belangrijkste geopolitieke troeven, maar lieten de inzet ervan tot nu toe dicteren door het Witte Huis. Nederland hield de EU buiten de deur wanneer deze wilde meepraten, tot frustratie van functionarissen binnen de Europese Commissie, vertelden bronnen ons. Het gevolg: Nederland kreeg een plek op de voorste rij van de wereldpolitiek, maar werd daar uitgespeeld door machtigere landen.
Dat kan en moet anders, vindt Christophe Fouquet, de huidige CEO van ASML. Hij verwoordde het eind 2024 helder in gesprek met Bloomberg News: ‘Als je kijkt naar het geopolitieke landschap, is het duidelijk dat Amerika de druk op bondgenoten zal blijven opvoeren voor meer restricties.’ Maar, zegt hij, we moeten ons een andere vraag stellen: wat is goed voor Nederland? Wat is goed voor Europa?
Wie wil begrijpen hoe één Nederlands bedrijf uitgroeide tot een geopolitieke schakel in de strijd om technologische dominantie, vindt in De belangrijkste machine ter wereld een onmisbaar verhaal. Een scherp, urgent en onthullend boek over macht, technologie en internationale druk. Bestel het nu via Managementboek.
Over Diederik Baazil
Diederik Baazil was correspondent in Den Haag voor Bloomberg News, en schrijft momenteel voor De Groene Amsterdammer en Het Financieele Dagblad.
Over Cagan Koc
Cagan Koc was al zes jaar werkzaam bij Bloomberg News toen hij in december 2021 Amsterdam Bureau Chief werd. Dat bleef hij tot april 2025. Eerder werkte hij voor The Wall Street Journal.