trefwoord
Fascisme: ontstaan, kenmerken en hedendaagse verschijningsvormen
Fascisme is een politieke ideologie die opkwam in het interbellum en werd gekenmerkt door ultranationalisme, autoritarisme en de gewelddadige onderdrukking van tegenstanders. De term ontstond met Mussolini's 'Fasci Italiani di Combattimento' in 1919, maar de ideologie zou zich in verschillende vormen manifesteren, met als bekendste en meest extreme variant het nazisme onder Hitler. In deze tijd van politieke polarisatie is het essentieel om de kenmerken van fascisme te begrijpen en te herkennen.
De anatomie van het fascisme: historische wortels en ontwikkeling
Om fascisme te begrijpen, moeten we verder kijken dan oppervlakkige definities. Het gaat niet alleen om een ideologie, maar om een dynamisch fenomeen dat zich in fasen ontwikkelt. De geschiedenis leert ons dat succesvolle fascistische bewegingen niet met geweld de macht grepen, maar deze door samenwerking met bestaande elites verkregen.
Robert Paxton
De anatomie van het fascisme
Robert Paxton beschrijft in 'De anatomie van het fascisme' de vijf stadia die fascisme kan doorlopen: opkomst, rijping, machtsovername, machtsuitoefening en radicalisering. Met diepgaande analyses van Italië onder Mussolini en Duitsland onder Hitler laat hij zien hoe fascisme werkt, niet als doorwrochte ideologie maar als systeem dat inspeelt op volkssentiment en onbehagen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Robert O. Paxton is een vooraanstaande Amerikaanse politicoloog en historicus wiens werk over fascisme wereldwijd wordt beschouwd als toonaangevend. Zijn nuchtere, empirische benadering van het fascisme als dynamisch politiek fenomeen heeft een blijvende impact gehad op ons begrip van totalitaire regimes.
De anatomie van het fascisme - ‘Zeer veel inzicht’
Teun van Aken
In zijn recensie van 'De anatomie van het fascisme' belicht de recensent hoe Paxton het fascisme als dynamisch verschijnsel beschrijft. Geen vast omlijnd systeem, maar een beweging die vijf stadia doorloopt. Paxton laat zien dat fascistische leiders zelden een coherente ideologie hebben maar inspelen op volkssentiment. Dit verklaart waarom fascisme, ondanks zijn afschuwelijke verleden, nog steeds mogelijk is - een waarschuwing die ook vandaag relevant blijft.
Auteurs die schrijven over 'fascisme'
Herkenning van fascistische kenmerken in moderne context
Hoe herkennen we fascistische tendensen in onze moderne samenleving? Welke signalen moeten we serieus nemen? Deze vragen worden steeds relevanter in een wereld waar populistische en autoritaire bewegingen opkomen.
Umberto Eco
Hoe herken ik een fascist
In 'Hoe herken ik een fascist' identificeert Umberto Eco veertien kenmerken van wat hij 'eeuwig fascisme' noemt. Door deze kenmerken te benoemen, zoals de cultus van traditie, afwijzing van modernisme, irrationalisme, angst voor verschil en een obsessie met complotten, biedt Eco een praktisch instrument om fascistische tendensen te herkennen, zelfs wanneer ze in nieuwe gedaantes verschijnen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Umberto Eco (1932-2016) was niet alleen een gevierd romanschrijver, maar ook een briljant semioticus en cultuurfilosoof. Zijn persoonlijke ervaring met het Italiaanse fascisme en zijn diepgaande kennis van geschiedenis en symbolen maakten hem bij uitstek geschikt om de terugkerende patronen van fascistische bewegingen te analyseren.
De relatie tussen fascisme en populisme
Hoewel niet alle populistische bewegingen fascistisch zijn, bestaan er verontrustende parallellen tussen hedendaags populisme en historisch fascisme. Beide spelen in op gevoelens van onbehagen, creëren een tegenstelling tussen 'het volk' en 'de elite', en presenteren vaak simplistische oplossingen voor complexe problemen.
Antonio Scurati
Fascisme en populisme
Antonio Scurati laat in 'Fascisme en populisme' zien hoe de populistische lessen van Mussolini doorwerken in de hedendaagse Europese en Amerikaanse politiek. Dit pamflet trekt verontrustende parallellen tussen de retorische technieken en politieke strategieën van historische fascisten en moderne populistische leiders, waarmee hij waarschuwt voor de gevaren van deze echo's uit het verleden.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Over Tirannie - ‘Krachtig, tijdloos en noodzakelijk’
Danny Mullenders
In de recensie van 'Over Tirannie' wordt beschreven hoe autoritaire leiders bewust chaos creëren als instrument om de democratie te ondermijnen. Timothy Snyder, professor aan Yale, waarschuwt dat wanneer leiders twijfel zaaien over verkiezingen en instituties ondermijnen, ze het pad effenen voor autoritaire machtsovername - een tactiek die duidelijke parallellen vertoont met historische fascistische bewegingen.
Extreemrechts en neo-fascisme in de 21e eeuw
Hoewel openlijk fascistische partijen zeldzaam zijn geworden, zien we wereldwijd bewegingen die elementen van fascistische ideologieën hebben overgenomen en aangepast aan de moderne context. Deze bewegingen gebruiken vaak nieuwe communicatietechnologieën om hun boodschap te verspreiden.
Vincent Scheltiens
Bruno Verlaeckt
Extreemrechts
'Extreemrechts' van Bruno Verlaeckt en Vincent Scheltiens analyseert hoe hedendaagse extreemrechtse bewegingen elementen van historische fascistische ideologieën hebben overgenomen. De auteurs leggen gevaarlijke parallellen bloot tussen het gedachtegoed van moderne ultranationalistische groepen en de fascistische bewegingen uit de jaren '30, met bijzondere aandacht voor de retoriek rond nationale identiteit en 'volksvreemde' elementen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Vincent Scheltiens is als historicus en postdoctoraal medewerker aan de Universiteit Antwerpen gespecialiseerd in de geschiedenis van extreemrechtse bewegingen. Zijn werk belicht de continuïteit en transformatie van fascistische elementen in hedendaagse politieke bewegingen, met bijzondere aandacht voor de Belgische en Europese context.
Fascisme in vergelijkend perspectief: verschillende landen en ervaringen
Fascisme manifesteerde zich verschillend in diverse landen, afhankelijk van de lokale geschiedenis, cultuur en omstandigheden. Deze verschillen helpen ons te begrijpen waarom sommige landen vatbaarder waren voor fascistische bewegingen dan andere, en welke factoren bijdroegen aan hun succes of mislukking.
Géraldine Schwarz
De geheugenlozen
In 'De geheugenlozen' onderzoekt Géraldine Schwarz hoe fascistische regimes in verschillende Europese landen konden opkomen en wat de langetermijngevolgen waren. Door de persoonlijke geschiedenis van haar eigen familie te verweven met de bredere Europese geschiedenis, toont ze hoe gewone burgers medeplichtig werden aan totalitaire regimes en hoe collectieve amnesie bijdraagt aan het risico van herhaling.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Het eeuwige fascisme is nog steeds om ons heen, soms in burgerkledij. Het zou zo gemakkelijk voor ons zijn als iemand op het wereldtoneel zou verschijnen en zeggen: 'Ik wil Auschwitz heropenen, ik wil dat de zwarthemden weer over de Italiaanse pleinen marcheren!' Maar het leven is niet zo eenvoudig.
Uit: Hoe herken ik een fascist
De psychologie van totalitarisme en fascisme
Waarom zijn mensen vatbaar voor fascistische en totalitaire ideologieën? Welke psychologische mechanismen maken het mogelijk dat grote groepen mensen zich achter autoritaire leiders scharen en fundamentele democratische waarden opgeven?
De psychologie van totalitarisme - ‘Een grondige analyse’
Teun van Aken
In 'De psychologie van totalitarisme' analyseert Mattias Desmet hoe massavorming kan leiden tot totalitaire systemen. Hij betoogt dat totalitarisme geen complot is van elites, maar voortkomt uit een mechanistisch wereldbeeld en blind vertrouwen in autoriteit en wetenschap. Wanneer mensen hun kritisch denkvermogen opgeven voor zekerheid, wordt de weg vrijgemaakt voor systemen die fundamentele vrijheden inperken - een dynamiek die we ook in fascistische regimes zagen.
Robert D. Kaplan
Het barre land
In 'Het barre land' trekt Robert D. Kaplan alarmerende parallellen tussen de opkomst van Hitler en huidige autoritaire tendensen wereldwijd. Hij laat zien hoe economische crisis, sociale onzekerheid en verlies van vertrouwen in democratische instituties kunnen leiden tot het omarmen van autoritaire 'sterke leiders', precies zoals in de jaren '30 gebeurde met catastrofale gevolgen.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Robert D. Kaplan is een invloedrijke Amerikaanse auteur en geopolitiek analist die herhaaldelijk is opgenomen in de Top 100 Global Thinkers van Foreign Policy. Met zijn gedegen historische kennis en wereldwijde reiservaringen biedt hij inzicht in hoe het verleden doorwerkt in hedendaagse politieke ontwikkelingen en waarschuwt hij voor terugkerende patronen van autoritarisme.
Verzet tegen fascisme en totalitarisme
Doorheen de geschiedenis hebben moedige individuen en groepen zich verzet tegen fascistische en totalitaire regimes, vaak met groot persoonlijk risico. Hun verhalen bieden niet alleen inspiratie maar ook praktische lessen over hoe democratie en vrijheid kunnen worden verdedigd.
Tegen de stroom
Peter van den Boom
In 'Tegen de stroom' belicht Ernst Hirsch Ballin vier individuen die zich verzetten tegen het fascisme: Titus Brandsma, Lodewijk Ernst Visser, Anton de Kom en Thomas More. Hun verhalen tonen hoe constitutionele beginselen van een rechtstaat werden geschonden en hoe waakzaamheid essentieel is tegen stromingen die diversiteit vrezen en eigen ideologieën als superieur beschouwen, precies de kenmerken die fascistische bewegingen typeren.
Why rebel - ‘Bijzonder en absoluut het lezen waard’
Freija van Duijne
Jay Griffiths opent 'Why rebel' met een krachtig essay tegen fascistische denkbeelden, die ze beschrijft als een door emotie gedreven ideologie die dweept met sterke mannen en gewelddadige brutaliteit. Ze toont hoe fascisme alles afwijst wat een egalitaire samenleving symboliseert en hoe verzet, zoals in Extinction Rebellion, noodzakelijk is om democratische waarden te beschermen tegen de opkomst van nieuwe autoritaire bewegingen.
De anatomie van het fascisme
Uit Paxton's analyse leren we dat fascisme niet begint met concentratiekampen, maar met het sluipend ondermijnen van de rechtsstaat. De eerste stap is het normaliseren van agressieve taal, het creëren van vijandbeelden en het gewennen van burgers aan een politiek waarin waarheid en recht steeds minder belangrijk worden. Waakzaamheid in vroege stadia is daarom essentieel.
De rol van machthebbers en hun verantwoordelijkheid
Het gedrag van politieke leiders en machthebbers speelt een cruciale rol in het voorkomen of faciliteren van fascistische tendensen. Hoe gaan zij om met macht, hoe reageren ze op kritiek, en respecteren ze democratische instituties?
Naomi Klein
Dubbelganger
In 'Dubbelganger' waarschuwt Naomi Klein voor de opkomst van fascistische tendensen in hedendaagse politieke bewegingen. Ze analyseert hoe bepaalde politieke leiders parallellen vertonen met historische fascistische figuren in hun retoriek, strategieën en minachting voor democratische instituties, en roept op tot waakzaamheid om te voorkomen dat geschiedenis zich herhaalt.
Boek bekijken
Verwachte levertijd ongeveer 2 werkdagen
Naomi Klein is een invloedrijke Canadese journalist-activist wier werk de raakpunten tussen economie, politiek en mensenrechten onderzoekt. Haar scherpe analyses van machtsmisbruik en autoritaire tendensen in hedendaagse politieke systemen hebben haar tot een belangrijke stem gemaakt in het debat over de toekomst van democratie.
Machiavelli’s lef - Levensfilosofie voor de vrije mens
Dave van Ooijen
In 'Machiavelli's lef' wordt machtsuitoefening geanalyseerd vanuit Machiavelli's vijf kernideeën. Hoewel niet direct over fascisme, biedt dit artikel inzicht in hoe macht werkt en hoe machthebbers verantwoordelijkheid nemen of ontlopen. Juist deze machtsanalyse helpt begrijpen hoe fascistische leiders opereren: door conflict als essentie van politiek te zien, noodzaak te creëren, en republikeinse vrijheid (medezeggenschap) te ondermijnen.
Fascisme en democratie: lessen voor onze tijd
Wat kunnen we leren van de geschiedenis van fascisme voor het beschermen en versterken van onze democratische instituties? Welke veerkracht moet een samenleving ontwikkelen om weerstand te bieden aan autoritaire tendensen?
Leo van de Voort - De zuurstof van democratie
Leo van de Voort
In 'De zuurstof van democratie' stelt Leo van de Voort dat 'constructieve onenigheid' essentieel is voor democratie. Hij waarschuwt dat autoritaire leiders bewust chaos scheppen om democratie uit te hollen - een strategie die fascistische bewegingen ook gebruikten. Wanneer burgers angst voor onvoorspelbaarheid ervaren, worden ze vatbaar voor leiders die een consistent maar leugenachtig wereldbeeld bieden - precies wat fascistische leiders historisch hebben gedaan.
Hoe herken ik een fascist
Eco's analyse leert ons dat fascisme niet terugkeert in dezelfde gedaante. De veertien kenmerken van 'eeuwig fascisme' helpen ons hedendaagse bewegingen te evalueren. Cruciaal is het herkennen van de verheerlijking van actie om actie, het afwijzen van kritiek als verraad, en de manipulatie van taal. Deze bewustwording stelt ons in staat vroege signalen te herkennen voordat ze uitgroeien tot een volledig systeem.
Conclusie: waakzaamheid als antwoord op fascistische tendensen
De geschiedenis van het fascisme is geen afgesloten hoofdstuk maar een voortdurende waarschuwing. In een tijd van groeiende polarisatie, afnemend vertrouwen in instituties en toenemende roep om 'sterke leiders' is het essentieel om de kenmerken van fascisme te herkennen en te begrijpen. Democratie is niet vanzelfsprekend maar vereist voortdurend onderhoud en verdediging. Zoals de diverse auteurs die we hebben besproken benadrukken, begint dit met individuele waakzaamheid, kritisch denken, en de bereidheid om democratische waarden actief te verdedigen. De geschiedenis heeft ons geleerd dat fascisme niet plotseling verschijnt, maar geleidelijk de fundamenten van democratie erodeert. Door deze lessen te onthouden en toe te passen, kunnen we bijdragen aan de veerkracht van onze democratische samenlevingen.
De bestsellers
-
€ 15,00
-
€ 24,90
-
€ 16,99
-
€ 27,50
-
€ 20,00
