Europese samenwerking: tussen ideaal en realiteit

Europese samenwerking bevindt zich op een keerpunt. Terwijl geopolitieke spanningen toenemen en populistische krachten Europa proberen te ontwrichten, wordt steeds duidelijker dat intensievere samenwerking geen luxe maar noodzaak is. Van economische integratie tot rechtshandhaving, van innovatie tot klimaatbeleid: de vraagstukken van deze tijd overstijgen nationale grenzen. Maar hoe ziet effectieve Europese samenwerking eruit? En welke lessen kunnen we trekken uit zowel successen als mislukkingen?

Europa als geopolitieke machtsfactor

In een wereld waarin China expansief opereert, Rusland destabiliseert en Amerika onvoorspelbaar is geworden, kan Europa zich niet permitteren verdeeld te blijven. De Europese interne markt, met haar 27 lidstaten en uniforme regelgeving, vormt een machtsinstrument van formaat. Individueel tellen landen weinig mee op het wereldtoneel – zelfs Frankrijk en Duitsland niet. Samen echter kunnen we wél een vuist maken.

Innovatie door grensoverschrijdende samenwerking

Europese samenwerking gaat verder dan politieke en economische integratie. Op het gebied van innovatie en duurzame transities kan Europa wereldwijd het verschil maken. De samenwerking tussen overheid, industrie en kenniscentra in verschillende lidstaten creëert een uniek ecosysteem voor doorbraken.

Rechtshandhaving zonder grenzen

Misdaad houdt zich niet aan landsgrenzen. Mensensmokkel, drugshandel, witwassen en terrorisme vereisen grensoverschrijdende aanpak. Europese samenwerking op het gebied van strafrecht en rechtshandhaving is daarom niet langer vrijblijvend, maar cruciaal voor de veiligheid van alle burgers.

De ontwikkelingen in Polen en Hongarije maken pijnlijk duidelijk dat Europese waarden zoals onafhankelijke rechtspraak en democratische checks-and-balances niet vanzelfsprekend zijn. Ze moeten actief worden verdedigd, ook – of juist – binnen de Europese familie.

Lessen uit de geschiedenis

Wie de toekomst van Europese samenwerking wil begrijpen, moet leren van het verleden. Het Habsburgse Rijk hield gedurende zeshonderd jaar vele volkeren en culturen onder één dak bijeen – door te fortwursteln, door te modderen. Herkenbaar voor wie de Brusselse onderhandelingscultuur kent.

De frustratie over Europese besluiteloosheid is begrijpelijk. Maar het voortdurend zoeken naar balans tussen 27 verschillende belangen is geen zwakte – het ís de kracht van het Europese model. Na elke crisis komt de Unie sterker terug, omdat lidstaten beseffen dat ze samen meer bereiken.

Economische solidariteit in crisistijd

De coronacrisis heeft pijnlijk duidelijk gemaakt hoe afhankelijk Europese economieën van elkaar zijn. Het herstelplan dat daarop volgde, waarbij voor het eerst gezamenlijke Europese schulden werden aangegaan, markeerde een keerpunt. Solidariteit kreeg een economische dimensie die voorheen ondenkbaar leek.

De toekomst: meer Europa of minder?

Eurosceptici beweren dat Europa te ver is doorgeschoten en burgers vervreemdt. Maar de werkelijkheid is weerbarstiger. Geen enkel hedendaags vraagstuk – van klimaatverandering tot digitale soevereiniteit, van migratiestromen tot pensioenverduurzaming – kan een land alleen oplossen. De vraag is niet óf we samenwerken, maar hóe.

Samenwerking als enige realistische optie

Europese samenwerking is geen romantisch ideaal maar bittere noodzaak. In een wereld van grootmachten die hun economische en militaire spierballen tonen, kunnen individuele Europese landen weinig uitrichten. Samen vormen we echter een blok van 450 miljoen mensen met een economie die qua omvang alleen door Amerika wordt overtroffen. Die kracht moeten we niet verspelen door nationalistische reflexen.

De uitdagingen zijn enorm: hoe houden we Polen en Hongarije bij de democratische les? Hoe creëren we innovatiekracht die opweegt tegen China en Amerika? Hoe handhaven we rechtsorde over grenzen heen? Maar juist deze complexiteit bewijst dat Europese samenwerking geen keurslijf is, maar een flexibel raamwerk dat voortdurend wordt heruitgevonden. Niet perfect, maar wel effectief. Niet snel, maar wel duurzaam. Europa fortwurstelt – en dat is precies wat werkt.