Afgunst: De Onuitgesproken Emotie in Organisaties

Afgunst is een van de meest krachtige sociale emoties die we kennen, maar tegelijk een van de minst besproken. We zijn dol op populariteit en succes, maar als iemand openlijk naar status streeft of zelfs maar toegeeft afgunstig te zijn, kijken we daarop neer. Toch speelt afgunst een cruciale rol in ons dagelijks leven: in organisaties, in onze carrières, en in onze persoonlijke relaties. Het is de emotie die ontstaat wanneer we jaloers zijn op de prestaties of het succes van anderen, wanneer we onszelf vergelijken en tekort vinden.

Maar afgunst hoeft niet alleen destructief te zijn. Als we deze emotie durven te erkennen en begrijpen waar ze vandaan komt, kan ze juist de motor zijn voor groei en veerkracht. Want zoals sociaal psycholoog Leon Festinger al stelde: we vergelijken onszelf met anderen om te weten hoe goed we zijn. Dat is de kern van ons sociaal bestaan.

Afgunst als Motor voor Succes

In de Amerikaanse en Nederlandse cultuur krijgen underdogs vaak meer sympathie dan top dogs. Denk aan Max Verstappen die Sir Lewis Hamilton uitdaagde, of aan CoolBlue als uitdager van Amazon. Maar waarom durf je eigenlijk niet te zeggen dat je afgunstig bent? In de psychologie weten we dat boosheid gepaard gaat met ervaringen van psychische pijn. Om die pijn te verzachten, gaan mensen zoals Michael Jordan beter presteren. Dit is afgunst ervaren – een emotie die we niet graag uitspreken.

De Verborgen Agenda van Morele Verontwaardiging

Wat als onze morele verontwaardiging eigenlijk voortkomt uit afgunst en schuldgevoel? Wanneer we woedend reageren op het succes van grote bedrijven of rijke mensen, doen we dat dan werkelijk namens slachtoffers? Of sussen we vooral ons eigen schuldgevoel en bevestigen we onze status als 'Heel Goed Persoon'?

Afgunst in de Literatuur

Soms wordt afgunst het scherpst zichtbaar in fictie. Literatuur kan sociale emoties blootleggen op een manier die wetenschappelijke analyses niet kunnen evenaren. Het toont de alledaagsheid en de vernietigende kracht van afgunst in menselijke verhoudingen.

Status: De Voedingsbodem van Afgunst

Waarom ervaren we eigenlijk afgunst? De kern ligt in status en sociale vergelijking. Status geeft toegang tot betere posities in organisaties, meer aanzien en autonomie. Zoals bij een hogere status trots wordt ervaren, hoort afgunst bij een lagere status. En die pijn willen we verzachten – niet alleen door harder te werken, maar helaas ook door anderen te saboteren.

Van Afgunst naar Zelfinzicht

Hoe ga je nu om met afgunst, of je nu zelf afgunstig bent of het slachtoffer bent van andermans afgunst? De sleutel ligt in zelfreflectie en het begrijpen van de mechanismen achter deze emotie. Afgunst ontstaat vaak uit angst: angst voor succes, angst voor het onbekende, angst om niet meer tot de groep te behoren.

De Andere Kant: Trots als Tegenhanger

Om afgunst echt te begrijpen, moeten we ook kijken naar de tegenovergestelde emotie: trots. Waar afgunst ontstaat uit een gevoel van tekort en lagere status, komt trots voort uit waardering en zelfrespect. Interessant genoeg kunnen beide emoties ontstaan in dezelfde situatie – het verschil zit in hoe we ernaar kijken.

Afgunst Transformeren

Afgunst is menselijk. Het is een signaal dat we iets willen dat we niet hebben, dat we ergens naar verlangen. De vraag is niet óf we afgunst ervaren, maar wat we ermee doen. Verdrinken we erin en gaan we anderen saboteren? Of gebruiken we het als brandstof voor groei?

De succesverhalen van underdogs laten zien dat afgunst van anderen juist kan motiveren. Als mensen je succes niet gunnen, betekent dat meestal dat je iets goed doet. Hun afgunst onthult hun eigen onvrede. En jouw vermogen om daar met veerkracht mee om te gaan, bepaalt uiteindelijk je succes.

Tegelijkertijd is het essentieel om eerlijk naar je eigen afgunst te kijken. Niet om jezelf te veroordelen, maar om te begrijpen wat het je vertelt over je eigen ambities en onvervulde verlangens. Afgunst kan de aanzet zijn voor zelfreflectie: wat wil ík eigenlijk? En ben ik bereid er iets voor te doen, of blijf ik liever klagen over andermans geluk?

Zoals Willem Verbeke schrijft in Het veerkrachtige brein: winnaars hebben veerkracht ontwikkeld, en dat is goed voor de hele organisatie. De kunst is om afgunst te erkennen, de pijn te voelen, en dan te kiezen voor constructieve actie. Niet wegkijken, maar ernaar kijken. Niet verdringen, maar transformeren. Dat is de échte kracht van het begrijpen van afgunst.