Wat krijgen we nou, denk je als je de (onder)titel van Menno Lantings boek De Bestedeling even tot je laat doordringen. De geschiedenis van de kinderveilingen in Nederland? En wat is een bestedeling? En wat moet je met de eerste zin van de flaptekst: ‘Tot diep in de twintigste eeuw was het realiteit in Nederland: kinderen, ouderen en mensen met een beperking werden geveild aan de laagste bieder. Hè? Aan de laagste bieder? Je verkoopt iets toch aan de hoogste bieder? Hoe zit dat? Vragen, vragen, vragen.
uitbesteding
Maar goed: antwoorden. Al snel blijkt dat het opvangsysteem voor wezen, onaangepasten, gehandicapten en ouderen in vroeger tijden spaak liep. Er was geen zielepietenprobleem, maar een opvangprobleem, zou men vandaag de dag in Den Haag beweren of ontkennen. Er waren, terug naar toen, meer opvangplekken nodig dan er in de weeshuizen, dolhuizen, armenhuizen en oudemannenhuizen voorhanden waren. Dus bedacht men een systeem van uitbesteding: op veilingen kon men bieden welk bedrag per jaar men wilde ontvangen van de opvanginstantie om een wees of een andere ongelukkige in huis te nemen en te verzorgen.
Dat werd natuurlijk een verdienmodelletje voor niet al te goedwillenden: voor een luttel bedrag had je immers een gratis arbeidskracht in huis, die je kon voeden met de restjes van de tafel. Vandaar dus ‘bestedeling’ en ‘laagste bieder’.
familieverleden
Op zoek naar zijn familieverleden stuit Lanting op dit onkiese gegeven en het raakt hem blijkbaar zo, dat hij dossiers begint uit te pluizen en uitzoekt wat er met die onfortuinlijken gebeurd is. Zo geeft hij een naam en een gezicht en een verhaal aan al die verworpenen der aarde, die slaafden en draafden, die streefden en faalden en vaak naamloos verdwenen in de tijd. Franciscus Lunenberg. Anita Verzani Rozai Taat. Constant Buijing. Hun levensverhalen lezen als evenzovele drama’s. Je proeft de compassie van de schrijver. En die maakt dat je het boek in een ruk en toch tamelijk ademloos uitleest.
chronologie
Want er is best het een en ander aan te merken op het boek. Lanting heeft de neiging de chronologie binnen de levensverhalen nogal te verhaspelen. Af en toe treedt hij uit het verhaal, begint over zijn manier van onderzoeken, trekt de lezer even het heden in en dan gaat het mis. ‘… Haarlemmer Houttuinen 109. Tegenwoordig staat op die locatie een grijs, onopvallend appartementencomplex van de lokale Albert Heijn […] In 1900 zag het straatbeeld er echter heel anders uit ontdek ik op foto’s uit het Amsterdamse archief.’ Een goede redacteur had hem kunnen behoeden voor stijlbloempjes als: ‘een karakteristieke trapgevelarchitectuur, wat duidt op zeventiende of achttiende eeuw’ of: ‘In de negentiende eeuw was gemiddeld 11 procent van de gevangenen vrouw. Dit kwam door de rol die vrouwen toen in de samenleving hadden.’ Hier is geen historicus aan het woord, dat is duidelijk.
Conclusie? De Bestedeling is een waardevol boek: het belicht een vrij onbekend stuk sociale geschiedenis. Het enthousiasme van de schrijver voor zijn onderwerp is aanstekelijk. Hij neemt je mee. Je zou zo’n negentiende-eeuwse sociale vluchteling graag helpen, bemoedigen. Opvangen. Wie weet wat voor positief neveneffect een groot lezerspubliek voor dit boek nog zal kunnen hebben …
Over Bert Thiel
Bert Thiel (1961) studeerde Nederlandse taal- en letterkunde in Leiden. Hij gaf ruim dertig jaar les in het voortgezet onderwijs. Nu leest, dicht en schrijft hij.