Journalisten, politici en wetenschappers strooien kwistig met de term polarisatie. Er zou sprake zijn van een ongelijke samenleving met een elite die tegenover het gewone volk staat. In werkelijkheid is het vooral de perceptie van een kloof. De overschatting van ongelijkheid lijkt verband te houden met de verminderde acceptatie van ongelijkheid. In de afgelopen decennia zijn standpunten naar elkaar toegegroeid. Verschillen in inkomen, gezondheid en huisvesting zijn afgenomen. De resterende ongelijkheid accepteren we minder.
Vermogen
Niet alle vormen van ongelijkheid zijn afgenomen. Verschillen in vermogen zijn de afgelopen decennia juist toegenomen. Dat heeft te maken met de zeer bescheiden erfbelasting en de opgebouwde welvaart van de naoorlogse theoretisch opgeleide populatie. Over vermogensongelijkheid is opvallend weinig ophef. Misschien komt dat omdat vermogen voor veel mensen iets abstracts op papier is. Of komt het door de gestegen huizenprijzen, waardoor alle huizenbezitters wel iets van vermogen hebben? Andere ontwikkelingen waar de meeste mensen zich niet zo druk over maken, zijn klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. Dat raakt iedereen op gelijke wijze. Het is pas een punt wanneer dit wordt gekoppeld aan bestaande tegenstellingen, zoals op het thema stikstof en de gevolgen voor mensen en (familie)bedrijven op het platteland.Emancipatiestreven
We willen allemaal gelijk zijn aan een ander. Onderscheid wordt minder geaccepteerd. Bestaande verschillen moeten dus wel te maken hebben met discriminatie en tegenwerking, zo is de redenering. Volgens Duyvendak is het emancipatiestreven gedemocratiseerd. Iedereen heeft het recht om op te klimmen naar de plek waar anderen al sinds mensenheugenis verkeren. Tegelijkertijd willen we allemaal als individu uniek zijn. Sociaal klimmen is het recht van alle groepen die geen zeven vinkjes bezitten. Gevestigde groepen voelen zich geregeld bedreigd door al die klimmers. Er ontstaat concurrentie tussen de ‘nieuwkomers’ en de ‘gevestigden’. De angst om maatschappelijk te vallen kan toenemen door het simpele feit dat anderen stijgen.Gedeelde grond onder de voeten
Duyvendak haalt in Spookkloven de ene kloof na de andere onderuit met sociologisch onderzoek. Daarmee wil hij bestaande sociale problemen niet bagatelliseren. Ook al zijn de maatschappelijke verschillen kleiner dan je zou denken uit het debat, veel tegenstellingen zijn nog steeds te groot. Vermogensongelijkheid zou zelfs veel meer aandacht mogen krijgen. Duyvendak zoekt de gedeelde grond in de instituties van de liberale democratie: de rechtspraak, wetenschap, media, kunst en het maatschappelijk middenveld. Dankzij deze instituties kunnen we samenleven en op een vreedzame manier met verschillen omgaan. Duyvendak eindigt Spookkloven met een pleidooi aan politici, van links tot rechts, om te werken aan het terugbrengen van de bestaande resterende verschillen. Daarmee is de cirkel rond. Dit dunne boekje, pamflet of essay, is verhelderend en een belangrijke aanvulling in het debat.Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.