Ik had verwacht dat dit nieuwe boek van Erik Scherder sterk zou leunen op de boekenhype die nu gaande is. Of je schrijft over wat artificiële intelligentie (AI) geweldig maakt, of je schrijft hoe je er zoveel als mogelijk van af moet blijven. In beide gevallen maak je een beweging waarbij je vanuit het heden kort duikt in het verleden om daarna een enorme sprong te maken naar de toekomst. En omdat die toekomst nog geschreven moet worden, kun je letterlijk alle kanten op. Zeker nu, met de hype rondom AI, kunnen de meesten geen genoeg krijgen van een beetje sciencefiction over wat ons mogelijk te wachten staat.
ommetjes-professor
Maar Scherder doet dit in Liever moe dan lui allemaal niet. Deze hoogleraar klinische neuropsychologie blijft verrassend (en verfrissend) dicht tegen zijn eigen onderzoeksgebied aanleunen en doet dit alles in tegenwoordige tijd. Zoals verwacht mag worden van de ommetjes-professor wordt ook hier een stevige wandeling genomen door de hedendaagse literatuur.
Ondersteund met kleurrijke grafieken doet de auteur de titel van zijn boek eer aan: Scherder is inderdaad liever moe dan lui. En met die inspanning is een mooi boek tot stand gekomen dat trouwens ook wel wat vraagt van de lezer. De informatiedichtheid van het boek is tamelijk hoog. Zo trouw blijft Scherder aan zijn rol als wetenschapper dat het stevig zoeken is om zinnen te vinden die niet zijn voorzien van een referentie uit de wetenschappelijke literatuur.
geitenpaadje
Volgens Scherder zijn we, of we het nou willen of niet, écht liever lui dan moe. Als we ook maar ergens een geitenpaadje kunnen nemen of kunnen korten op de benodigde inspanning, dan zullen we daar gretig gebruik van maken. Deze genetische luiheid kent een evolutionaire functie en is er dus ook met een reden: de boog kan niet altijd gespannen zijn. Toch hamert Scherder erop dat dit geen vrijbrief is om fysiek en mentaal te verslappen. ‘Blijf denken!’ staat duidelijk op de kaft van het boek, en onze mentale kracht om onze mentale kracht te behouden is nu harder nodig dan ooit. Dat iemand die allang de pensioengerechtigde leeftijd is gepasseerd zich zo hard inzet om mensen aan het denken te houden, werkt oprecht inspirerend.
lastig gevecht
Toch zal ook Scherder niet ontkennen dat het een lastig gevecht zal worden. Zo sterk zijn de kortetermijnvoordelen van onze techniek dat het ons volstrekt onduidelijk is wat de langetermijngevolgen (zullen) zijn. En als je het wel weet, is de kans groot dat het je niet veel interesseert. Daarmee doet de grootverbruiker van de hedendaagse techniek mij steeds vaker denken aan de kettingroker van vroeger, met als grote verschil dat men nu wel gewaarschuwd is. Met een waar bombardement aan neurologisch onderzoek maakt Scherder ons duidelijk dat het gebruiken van onze grijze massa alleen maar voordelen kent.
Wie denkt dat het uiteindelijk wel goed zal komen, komt waarschijnlijk bedrogen uit. Wie zijn mentale capaciteit niet gebruikt, zal op een gegeven moment merken dat er ook gewoonweg minder voorhanden is om mee te werken. Daarmee is het grootste gevecht dat we moeten leveren een gevecht met onszelf. Je hoeft trouwens niet elke dag een boek te lezen of een kruiswoordpuzzel op te lossen om mentaal fit te blijven.
Jongeren
Gematigde inspanning is al voldoende om aan de grootste negatieve effecten te ontsnappen. Inspanning moet boven alles een gevoel van voldoening geven. Die eis is het meest zichtbaar onder de jongeren, voor wie Scherder een stevige lans breekt. Met een kwetsbaar brein vol in ontwikkeling ervaren jongeren het grootste voordeel bij meer mentale inspanning. De inzet die nu gegeven wordt, werpt ook later nog zijn vruchten af. Jongeren zijn het minst vaardig om in langetermijndoelen te denken en het minst in staat om hun omgeving aan hun behoeften aan te passen. Scherder doet een heldere aanbeveling: bied stevige kaders en regel zaken top-down.
Moeite doen is namelijk niet iets wat elk individu voor zichzelf moet regelen, maar een eis die we als samenleving gezamenlijk dienen aan te vliegen. Moeite doen is daarmee bovenal een mentale uitdaging die niet alleen moeite kost, maar ook de moeite waard is.
Over Marc Jacobs
Marc Jacobs is datawetenschapper, machine learning engineer en statistisch consultant. Auteur van 'Van aardbeving tot zoönose: - over de inzet van modellen voor beleid' en 'De onttovering van AI: een pleidooi vor het gebruik van gezond verstand.