In 2022 brachten Mark van Vugt en Max Wildschut het boek Gezag uit, waarin zij leiderschap bekeken door de bril van de evolutionaire psychologie. Hun centrale stelling: natuurlijk leiderschap is gebaseerd op gezag, niet op macht. In hun nieuwe boek, De natuurlijke organisatie, verruimen zij dit perspectief van de leider naar het bredere organisatielandschap.
Mensentuin
Vanuit het concept van intentionele culturele evolutie laten zij zien hoe organisaties kunnen uitgroeien tot menswaardige omgevingen: plekken waar mensen zich op natuurlijke wijze willen verbinden, vanuit zingeving, voldoening en welzijn. Zulke omgevingen vormen de voedingsbodem voor duurzame groei en innovatie.
Het boek is rijk, gelaagd en diepgravend. Net als Yuval Noah Harari slagen de Van Vugt en Wildschut erin complexe thema’s uit geschiedenis, antropologie, psychologie en technologie toegankelijk en relevant te maken. Ze openen met een krachtige metafoor: de mensentuin – een organisatievorm waarin mensen kunnen floreren, net zoals dierentuinen transformeerden van kooien naar welzijnsgerichte leefomgevingen.
evolutionaire psychologie
Lang bleef de evolutionaire bril taboe binnen de organisatiekunde, mede door de ideologische ontsporingen (zoals de eugenetica in nazi-Duitsland) van de vorige eeuw. Maar inmiddels wint de evolutionaire psychologie terrein. De natuurlijke organisatie brengt dit frisse, lang genegeerde perspectief overtuigend in stelling tegen het maakbaarheidsdenken dat nog steeds dominant is op veel business schools.
De centrale leidraad van het boek is de zogenaamde ecologische specificatie – een model dat in tien elementen (zoals groepsgrootte, besluitvorming en normregulatie) beschrijft wat mensen van nature nodig hebben om goed te functioneren. Het biedt een concreet referentiekader waaraan organisaties gespiegeld kunnen worden.
pro-sociaal gedrag
Een centraal filosofisch thema is de vraag of mensen van nature deugen. In lijn met Rutger Bregman verkennen de auteurs of mensen spontaan geneigd zijn tot pro-sociaal gedrag – gedrag dat bijdraagt aan het collectief, zonder direct eigenbelang. Daarmee samenhangend wordt het veelvoorkomende free-rider-probleem onder de loep genomen. Waar dit vaak wordt gezien als onwil of persoonlijk falen, laten Van Vugt en Wildschut overtuigend zien dat het meestal voortkomt uit een gebrekkige, onnatuurlijke organisatiestructuur. In onze evolutionaire geschiedenis functioneerden we in kleine, transparante groepen waarin wederkerigheid vanzelf sprak. Moderne organisaties missen vaak deze nabijheid, waardoor free-riding een systeemprobleem wordt – geen karaktergebrek.
Het boek verbindt dit evolutionaire perspectief met bekende organisatietheorieën en -praktijken – denk aan Daniel Pink, Deci & Ryan, Deep Democracy en Covey, tot zelfsturende teams en tribale structuren. Niet door modellen toe te voegen, maar door te laten zien waaróm deze benaderingen werken: ze sluiten aan bij de menselijke natuur. Daardoor wordt zichtbaar hoe je bestaande inzichten effectiever kunt toepassen bij het bouwen van organisaties die écht bij mensen passen.
samenwerking centraal
Ook over leiderschap zijn de auteurs scherp. Leiderschap is van nature gedistribueerd – contextafhankelijk en gedeeld, niet gekoppeld aan één vaste persoon. Toch blijven veel organisaties vasthouden aan het idee van de charismatische, extraverte leider. Daardoor worden samenwerkingsproblemen ten onrechte geframed als leiderschapsvraagstukken, wat kan leiden tot disbalans en onnatuurlijke groepsdynamiek. Door samenwerking centraal te stellen en deze te spiegelen aan de ecologische specificaties, ontstaat een ander, meer verbonden perspectief op organiseren.
De auteurs gaan ook in op herkenbare thema’s in organisatieontwikkeling: hoe organiseer je grotere organisaties als de natuurlijke groepsgrootte rond de 150 ligt? Hoe werk je met autonome professionals? Hoe begeleid je transities? Elk onderwerp wordt met dezelfde helderheid, diepgang en koppeling aan de ecologische specificaties behandeld.
De natuurlijke organisatie is een stevig en naar mijn idee noodzakelijk boek. Het biedt een overtuigend alternatief voor gangbare managementparadigma’s en daagt uit tot fundamenteel anders denken. Het geeft een natuurlijk antwoord op de vraag hoe we verticaliteit en structuur in deze tijd kunnen vormgeven. Wie organisaties wil bouwen die écht menselijk zijn, kan niet om dit boek heen.
Over Ward Grootens
Ward Grootens is Trainer en Coach op het gebied van (Persoonlijk) Leiderschap. Daarnaast is hij auteur en Podcast-host. In zijn werk put hij uit zijn achtergrond in oa HRM, Organizational Behavior Management, Systemisch Werk en Neuro Linguïstisch Programmeren. Hij brengt door middel van zijn werk zowel individuele leiders als organisaties in beweging.