Onze kijk op en interactie met de maatschappij wordt voor een groot deel bepaald door context, maar wij weten eigenlijk nauwelijks hoe sterk die contextuele invloed is en wij kijken er gemakkelijk overheen. Maatschappelijke context heeft een soortgelijk effect op hoe mensen zich gedragen. Als wij daar geen oog voor hebben, krijgen wij een al te simpel beeld van de menselijke aard. Dan denken wij: wat je ziet, is wat je krijgt. Wij hebben snel onze mening klaar en denken uit iemands gedrag op een bepaald ogenblik exact af te kunnen leiden hoe die persoon werkelijk is. Wij ontmoeten nieuwe mensen, wij zien nieuw gedrag en wij trekken instinctief nieuwe conclusies over karakter en persoonlijkheid. Dat wij er nauwelijks weet van hebben hoe sterk situaties op ons kunnen inwerken, komt doordat ons dagelijkse bestaan zich grotendeels afspeelt op vertrouwde plekken en binnen ingesleten routines. Af en toe worden wij er door het onbekende met een klap van doordrongen hoe blind wij zijn voor onze dagelijkse omgeving. Onze normale neiging is om gewoon dwars door situaties heen te kijken. Dit komt voort uit de wijze waarop onze hersenen informatie verwerken, en uit het feit dat deze manier van denken de wereld lekker voorspelbaar maakt. Mensen zijn gemakkelijk te zien; ze zijn tastbaar. Context is lastiger. Dat is een abstract, vaag concept, een achtergrond die onzichtbaar kan zijn. Onze maatschappelijke lens heeft een korte focus. Wij beschikken maar over een beperkte dieptescherpte; de achtergrond is wazig en alleen wat vlak voor ons gebeurt, zien wij scherp. Omdat context minder goed zichtbaar is, moeten wij dus moeite doen om de invloed ervan te onderkennen. Sam Sommers helpt ons voorspellen hoe anderen op verschillende situaties zullen reageren. Hij leert even afstand te nemen en nuchter de situatie waarin wij ons bevinden te analyseren. Sommers toont ons hoe wij bewust situationele factoren kunnen manipuleren om anderen te overtuigen en hoe wij pogingen om ons op die manier te beïnvloeden, kunnen afweren. Maar de experimenten uit de sociale psychologie die hij ons voorschotelt, en vooral ook de alledaagse voorbeelden die hij gebruikt, bevestigen op confronterende wijze dat wij eerder marionetten van onze omgeving zijn dan vrije en onafhankelijk denkende mensen.
Over Nico Jong
Nico Jong is communicatieadviseur.
