Op de fundamentele vraag welke krachten er ten grondslag liggen aan het zwermgedrag van sprinkhanen, geeft Len Fisher antwoord in 'Zwermintelligentie'. Allereerst vermijding: de voortstuwende kracht, omdat je anders wordt opgegeten door je achterbuurman. Ten tweede cohesie: de aantrekkingskracht tot elkaar, door de serotonine die wordt aangemaakt door het groepsverband. Ten derde richting, die je buren links en rechts bepalen. Hoe wordt de zwerm geleid bij bijen? En zijn er soortgelijke regels te identificeren bij mensen die zich in groepen voortbewegen? Al gauw kan worden vastgesteld dat erg veel analogie bestaat tussen de dierenwereld en de mensenwereld, zo blijkt dat een paar personen die weten waar we naartoe willen/moeten een groep kunnen leiden. We kunnen een groep leiden simpelweg door een doel voor ogen te hebben, mits de groepsleden geen afwijkende doelenstellingen hebben. Voorbeeld: de wereldprijs voor meest democratische werkplekken is gegaan naar het Orpheus chamber orchestra. De leden lijken individueel te spelen, maar er zijn onzichtbare leiders aangewezen per uitgevoerd werk. Voor het publiek zijn deze leiders niet te identificeren. Het orkest wordt van binnen uit geleid op democratische wijze. Zo zijn er vele sprekende voorbeelden en analogieën tussen het leiden in de dierenwereld en de huidige maatschappij. Het lijdt geen twijfel dat er meer praktische toepassingen van zwermintelligentie zullen opduiken in de toekomst. Fisher analyseert deze vraagstukken op boeiende wijze. Welke krachten spelen er op mensenmenigtes en hoe kunnen we daarmee omgaan? Om bijvoorbeeld ongelukken te voorkomen tijdens manifestaties met grote mensenmassa's. Ook daar valt met bewustwording resultaat te boeken. Daarvoor is het gezond te weten hoe zwermen georganiseerd zijn en hoe zijn hun sturing krijgen. Zwermen hebben een soort groepsintelligentie. In groepen komt men grosso modo bij een vraag met een eenduidig antwoord (of dichtbij het juiste antwoord), ook als er maar weinig personen met kennis van zaken beschikbaar zijn. Dit draagt ook een gevaar in zich, zoals bij de NASA bleek. Daar was het groepsdenken zo sterk verankerd dat de verkeerde aannames niet konden worden geëlimineerd, hetgeen tot ongelukken leidde met de Challenger. De gesloten denkwijze maakte het voor het onderzoeksteam heel moeilijk door het groepsdenken heen te breken. Het omgekeerde is veel interessanter: zwermbedrijven vergroten hun macht door deze uit handen te geven. Amazon en Ebay werken zo. Zij zijn bereid om het welbevinden van de leden van de zwerm boven het behalen van winst te stellen. Deze trend zien we steeds vaker om ons heen. Ook hier is het interessant om te weten welke principes en regels er gelden. In één van de hoofdstukken gaat Fisher op uitgebreide en wiskundige wijze in op netwerken. Dat deel is minder interessant maar wel aardig leesbaar. 'Zwermintelligentie' eindigt met een aantal simpele regels voor de complexe problemen van alledag. Soms is de versimpeling enigszins hilarisch. De schrijver benadert op analytische wijze de problemen van alledag met behulp van een veelheid aan wetenschappelijk onderzochte resultaten. Dit gaat in tegen de stroom van intuïtieve benaderingswijze die op het ogenblik trend is. En toch sluit het boek goed aan bij de huidige maatschappelijke ontwikkelingen omdat het de praktijk telkens voor ogen blijft houden.
Over Dorien van Doorn
Dorien van Doorn is sinds 1991 zelfstandig gevestigd als interim Supply Chain Manager. De rode draad in haar opdrachten zijn implementaties van conceptuele wijzigingen in grote organisaties, profitsector, productie, trade, multinationals.
