Menno Molendijk maakt ons bewust van de vele boxen waarin we zitten en die ons beletten om op creatieve wijze effectief vraagstukken aan te pakken. No box gaat over mentale en sociale innovatie om ons op een nieuwe manier tot elkaar te gaan verhouden, omdat oude wegen vastlopen en oude vormen niet meer passend zijn.
Kern van deze innovatie is dat we stelselmatig de lastige waarom-vraag moeten stellen. Terwijl het enkele jaren geleden verschenen boek Leiderschap op een A4-tje vooral een doe-boek was, gericht op het versterken van leiderschap door feitelijk gedrag te beïnvloeden, gaat dit boek van dezelfde auteur veel verder. Of neen, het is omgekeerd: het boek stelt een aantal vragen, die voorafgaan aan het doen en die Molendijk essentieel acht voor – wat ik dan maar ‘nieuw leiderschap’ – noem. Het zijn vragen die ontstaan door achtereenvolgens in gesprek te gaan met jezelf over hoe je geloofwaardiger je boodschap kunt overbrengen, met je team en organisatie over hoe je de veranderpijn hanteerbaar kunt maken en – tot slot – met de maatschappij hoe je mensen kunt helpen zich voor te bereiden op de nieuwe tijd en hoe je betekenisvol kunt zijn voor de wereld om je heen. In die gesprekken en dialogen gaat het om zaken die je van waarde vindt.
Waarden dus. En daarmee zijn we aanbeland bij de ondertitel van het boek: ‘Leef je waarden in leiderschap’. Door constante reflectie op en interactie van jezelf met je omgeving worden waarden expliciet gemaakt en toon je leiderschap. Dat geeft een goed gevoel. Het boek past in het denken over transitie van de samenleving. Het levert kritiek op de moet-drang van de bovenstroom, die meet- en maakbaar management centraal stelt. Met als resultaat: veel onbenutte kwaliteiten van mensen en een toenemende onvrede over de ineffectiviteit van beleid zonder visie.
Vanuit een hoger bewustzijn toont de onderstroom juist dat veel mogelijk is door uit gaan van schoonheid, verbinding, creativiteit, openheid, rust en ruimte. Waarden die veel meer passen bij feminien leiderschap. In tegenstelling tot rabiate critici van de bovenstroom is Molendijk van mening dat onderstroom en bovenstroom elkaar juist nodig hebben, zoals de golven van de zee onder- en bovenstroom met elkaar verbinden.
De bovenstroom geeft de onderstroom handvatten voor verbetering, juist vanwege de feitelijke aantoonbaarheid van disfunctioneren. Dit brengt me bij de waardering van het boek. Ik tref er inspirerende ervaringen en gedachten in aan en deze zijn herkenbaar in de praktijk van organiseren en vernieuwen. Overtuigend is vooral de manier waarop de auteur bij zichzelf te rade gaat en verwijst naar zijn inspiratoren vanuit theorie en praktijk. Het boek leest vlot en roept dus betrokkenheid op. Maar er is ook een mindere kant. Behalve de opbouw, om vanuit jezelf toe te werken naar je waarde voor de samenleving, vind ik de samenhang, coherentie en argumentatie minder sterk.
Dat is wellicht een bewuste keuze van de auteur geweest – hij maakt volop gebruik van beelden en figuren en stipuleert het belang van bepaalde teksten door deze groot en gekleurd weer te geven – maar mij persoonlijk bevalt het minder. Het boek wordt daarmee te veel een (persoonlijk gekleurd) pamflet. Leuk om te lezen en er wat uit te pikken, maar minder diepgaand en verstrekkend over waarden in leiderschap.
Wie kan ik het boek aanraden om te lezen? Eigenlijk iedereen die met anderen te maken heeft en stuurt, met z’n ene been in de oude tijd staat en met z’n andere been in de toekomst en die bereid is aan zelfonderzoek te doen, zoals ook Molendijk dat hier doet. Dat tilt het boek uit boven de vele how-to boekjes voor managers.
Over Paul Misdorp
Paul Misdorp is Directeur van VinNDT (Veranderen in Nieuw Denken Toepassen) en kennispartner van Zeelenberg, adviseurs voor Mens en Organisatie en van House of Coherence.
