Vacante verantwoordelijkheid in het ziekenhuis

De term vacante verantwoordelijkheid heeft betrekking op bestuurders die hun verantwoordelijkheid niet nemen. Steeds vaker treedt de Inspectie voor de Gezondheidszorg op bij zorginstellingen en worden bestuurders dus op hun vingers getikt. Vaak omdat bestuurders geen of foute beslissingen namen. Of omdat ze verzuimden in te grijpen. 'De verantwoordelijkheid is vacant indien deze niet wordt genomen.' De inmiddels koninklijk onderscheiden Roel Steenbergen houdt daarom een pleidooi voor een functionele en betekenisvolle besturingscultuur in de Nederlandse ziekenhuizen. Dit doet hij met een boek rondom vijftig korte op werkelijkheid gebaseerde casussen; 'Vacante verantwoordelijkheid in het ziekenhuis'. Met de komst van steeds meer managers die een eigen verantwoordelijkheid claimen, kan een sterk hiërarchische ziekenhuisstructuur steeds minder standhouden. Vaak wil de medische staf meer bevoegdheden en gaan de medisch specialisten zich op het medisch management richten, zonder dat deze functie inhoudelijk goed is ontwikkeld. Tevens is het niet vanzelfsprekend dat een goede specialist een goede manager is. Door deze ontwikkeling is er de laatste jaren een nieuwe managementlaag geboren: de managementparticipatie van de medische staf. 'De cohesie in een ziekenhuis wordt bevorderd als de medische staf zich houdt aan zijn eigen verantwoordelijkheid, het daarbij laat en dus doet wat van haar verwacht mag worden: de sturing van het professioneel-medisch beleid en de beïnvloeding en toetsing van het ziekenhuisbeleid op basis daarvan.' De werkelijkheid is vaak anders. Materiële (vooral financiële) belangen vormen vaak de belangrijkste agendapunten of spelen bij professioneel inhoudelijke agendapunten een grote rol. Zo zijn er dus twee organisaties. Die van het ziekenhuis en die van de medische staf. Twee schoorstenen die sturing uitoefenen op de ziekenhuisorganisatie. Ofwel het twee-schoorstenenmodel van Steenbergen. Een ziekenhuis is een groot eilandenrijk. Managers nemen hun integrale verantwoordelijkheid zonder centrale beleidssturing, waardoor ze autonoom kunnen functioneren. Ook bestaat er een conflictueuze spanning tussen de professionele ideologie van de medisch specialisten en hun persoonlijke medische verantwoordelijkheid en anderzijds die van de bedrijfsmatige ideologie van de directie en het management. Hoewel veel boeken aandacht schenken aan de voortdurende spanning tussen directie, managers en medici, is dat dus slechts de helft van het verhaal. Volgens Steenbergen is vakmanschap het vertrekpunt voor de besturingscultuur van een professionele organisatie. Dit vakmanschap leidt vervolgens tot verantwoordelijkheid. Iedere medewerker heeft zijn eigen vakmanschap en dient dus zijn eigen verantwoordelijkheid te nemen. De essentie van de besturingsfilosofie van Steenbergen is het vormgeven van verantwoordelijkheid gebaseerd op vakmanschap. 'Als dit niet gebeurt, is vacante verantwoordelijkheid juist de achilleshiel van de organisatie.' Steenbergen sluit zijn boek af met aanbevelingen die betrekking hebben op het eigen gedrag van leidinggevenden en directie. Hoe u kunt werken aan de besturingscultuur en functioneel leiderschapsgedrag. Want veranderen begint uiteraard met het veranderen van uw eigen gedrag. Steenbergen geeft u nog een fiks aantal adviezen voor de implementatie van deze besturingsfilosofie. Heeft u te maken met machtspelletjes in de zorg? Ook hier helpt de auteur u tot slot op weg om te leren zien hoe dit spel gespeeld wordt. Ook hier spreken de praktijkervaringen voor zich. Aangezien ik het genoegen had om met Roel Steenbergen samen te werken en hem te helpen met het uitdragen van zijn besturingsfilosofie, is het boek een feest der herkenning. Maar ook voor anderen, zal 'Vacante verantwoordelijkheid in het ziekenhuis' herkenbaar zijn. Steenbergen neemt geen blad voor de mond, slaat de spijker op de kop en weet de gevoelige snaren zeer goed te bespelen. Het boek staat vol met ervaringen, voorbeelden, spelregels, sturingsinstrumenten, tips en adviezen. Allen gericht op de verantwoordelijkheden van leiderschap in het ziekenhuis. Het boek is niet gedateerd of tijdsgebonden. Helaas zou ik bijna zeggen. Dit speelt zich nog steeds af in veel zorginstellingen. Indien u leiding geeft in de zorg en zich aangetrokken voelt tot de besturingsfilosofie van Roel Steenbergen, is het van belang dat u zijn twaalf spelregels eigen maakt. Dat er geen recept bestaat voor verandering moge duidelijk zijn. Maar met de juiste mensen en onder aanvoering van de charismatische meester zelf kan deze besturingsfilosofie een succes worden. En geloof mij. Ik spreek uit ervaring.