Beleggen in gebakken lucht

In het eerste hoofdstuk, waarin de beleggingsfraude in beeld wordt gebracht, leidt de auteur de lezer langs tal van voorbeelden en worden uiteenlopende vormen, van eenvoudig tot complex, van ponzi-zwendel uiteengezet. In zijn meest simpele vorm neemt een organisator van een dergelijke zwendel gelden van investeerders in ontvangst met het voorgewende doel die gelden op een zeer lucratieve wijze te beleggen (denk bijvoorbeeld aan beleggen in postzegels, wijnen en/of vastgoed in het buitenland).

In werkelijkheid wordt in het geheel niet, of maar voor een klein gedeelte, belegd. Omdat de zwendelaar in eerste instantie wel uitbetaalt, en dat vaak doet met een gedeelte van de al ingelegde gelden – en tegen de afgesproken rente – komt deze zwendel zeer betrouwbaar over en kunnen u en ik uitgedaagd worden, op basis van de mooie verhalen en resultaten van al betrokken investeerders, om ook te gaan investeren. In het boek worden meerdere voorbeelden genoemd die potentiële investeerders waakzaam hadden moeten maken. De zwendelaars weten subliem in te spelen op de vaak aanwezige hebzucht van een investeerder. Veel van de gedupeerden weigeren te geloven dat ze zijn opgelicht, en in sommige gevallen weigeren ze zelfs aangifte te doen omdat het geïnvesteerde geld door hen, in de oorsprong, niet legaal werd verkregen. In het laatste geval lijkt het al snel aan te schurken tegen een poging tot witwassen door de investeerders van de belegde gelden.

In hoofdstuk 2 wordt stilgestaan bij de bestuurlijke handhaving. De auteur legt uit – maar om het goed te kunnen plaatsen, moet je redelijk ingevoerd zijn in de relevante wet- en regelgeving – hoe op hoofdlijnen de Wet op het financieel toezicht in elkaar steekt. Daarbij wordt, voor mij als gecertificeerd compliance officer, duidelijk uitgelegd hoe het toezicht van de Autoriteit Financiële Markten en De Nederlandsche Bank werkt, hoe vergunningen verleend worden, aan welke betrouwbaarheidstoetsing voldaan moet worden en hoe het bestuurlijk toezicht is opgezet. In dit hoofdstuk wordt ook duidelijk gemaakt op welke wijze de toezichthouder(s) aangifte kan (kunnen) doen bij het Openbaar Ministerie. Veel verbodsbepalingen vormen in de Wet op het financieel toezicht immers een economisch delict, zoals bedoeld in artikel 1 van de Wet op de economische delicten: deze kunnen strafrechtelijk worden vervolgd.

De strafrechtelijke handhaving van de beleggingsfraude komt aan de orde in het derde hoofdstuk. Allereerst wordt aandacht besteed aan de organisatorische kant. De opsomming is bijna uitputtend. Ik mis echter, als voormalig plaatsvervangend hoofd van de FIU-Nederland (nu een onderdeel van het KLPD), de aandacht voor deze organisatie die geïnformeerd zou moeten worden en betrokken zou moeten zijn bij de bestrijding van de witwaskant van deze vorm van fraude. In het resterende gedeelte van dit hoofdstuk worden de relevante strafbepalingen uit zowel de Wet op de economische delicten als die uit het Wetboek van Strafrecht besproken en toegelicht, met een waardevolle vermelding in de voetnoten van relevante jurisprudentie. Vanzelfsprekend worden ook de strafvorderlijke bevoegdheden (wat mag ik wel of niet doen? En wanneer mag ik bijvoorbeeld een bijzondere opsporingsbevoegdheid inzetten?) in dit soort zaken aangehaald.

Stop niet na het lezen van alleen de hoofdstukken 1 tot en met 3, want in hoofdstuk 4, dat 'Overige onderwerpen' heet, staan nog zeer veel nuttige tips, zoals bijvoorbeeld over schadeloosstelling binnen een strafproces, wanprestatie in beleggingsfraudezaken en acties uit ongerechtvaardigde verrijking. Ook een onderwerp als preventie en voorlichting wordt uitvoerig behandeld. Dit praktijkboek is een zeer waardevolle toevoeging aan de boekenkast van een expert. Het zou nog mooier zijn als de lessons learned (de bekende verschijningsvormen) op een eenvoudige en leesbare wijze toegankelijk zouden zijn voor een breder publiek, dat het risico zou kunnen lopen meegetrokken te worden in deze vorm van fraude.