In september 2005 is het resultaat van een onderzoek naar 'corporate governance' in boekvorm uitgegeven, onder de welsprekende titel 'Controle is goed, vertrouwen is beter'. De onderzoeksvraag aan Kees Cools was: wat zijn de gevolgen van de recente hausse rond corporate governance voor de interne besturing van ondernemingen?
Het onderzoek is uitgevoerd door prof. dr. Kees Cools RA, hoogleraar Corporate Finance aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn wetenschappelijke achtergrond blijkt ook uit het onderzoek. In 'Controle is goed, vertrouwen is beter' wordt veelvuldig verwezen naar artikelen of eerdere onderzoeken, en het boek is zeer gestructureerd opgezet.
De lezer hoeft geen angst te hebben om ongefundeerde stellingen tegen te komen. Corporate governance gaat over machtsevenwicht en afleggen van verantwoording binnen organisaties. Het wordt ook wel omschreven met de term 'goed ondernemingsbestuur'. Door een serie bedrijfsschandalen en fraudegevallen hebben overheden nieuwe wet- en regelgeving in het leven geroepen.
Denk hierbij aan de SoX-regelgeving in de Verenigde Staten en de Code Tabaksblat in Nederland. Cools concludeert dat goede, meetbare corporate governance niet gerelateerd is aan bedrijfsprestaties. Daarnaast is niet overtuigend aangetoond dat meetbaar goed ondernemingsbestuur helpt bij het voorkomen van ongelukken en het verminderen van fraudes.
Uiteraard beweert de auteur niet dat écht goed ondernemingsbestuur níet relevant is, of dat goed ondernemingsbestuur níet tot minder schandalen zou kunnen leiden. Blijkbaar, zou argumenteert Cools, is er te weinig vertrouwen in de zelfregulerende marktwerking van de beurs, en worden daarom nieuwe regels opgesteld om het vertrouwen te herwinnen.
Het boek is kritisch ten opzichte van allerlei nieuwe regels en wetten. Bijvoorbeeld over de rol van de raad van commissarissen. De Code Tabaksblat besteedt veel aandacht aan dit orgaan: er moet voldoende financiële kennis paraat zijn, de raad moet regelmatig vergaderen, commissies inrichten en scherp toezicht houden op (financiële) resultaten, risico's en salarissen. Maar vermindert dit de kans op ongelukken, zo vraagt Cools zich af. In het onderzoek is een lijst opgesteld van 25 'fraudebedrijven' en evenzoveel vergelijkbare organisaties die de controlegroep vormen.
Deze twee groepen zijn met elkaar vergeleken op het punt van onafhankelijk en kundig toezicht, en wat blijkt? De scores zijn bijna identiek, dus het kundige toezicht heeft de fraudegevallen niet kunnen voorkomen!
Verderop in het boek komen de ingrediënten die hebben geleid tot financiële schandalen aan de orde. Dit blijken geld, reputatie en targets te zijn. Maar aan de wortel staat de succesvolle CEO (die het geld verdient, een reputatie ontwikkelt en targets oplegt). Het is tevens een dilemma: een (te) succesvolle CEO valt sneller ten prooi aan de ingrediënten voor fraude, maar geen enkele organisatie wil een níet-succesvolle CEO aan de top van de organisatie!
Succesvolle CEO's zijn goed, mits voldoende gecontroleerd en verantwoording afleggend. De huidige corporate governance wetgeving richt zich dus vooral op 'control'. Het controleren van de beslissingen van het bestuur, het controleren van anderen in de organisatie, en ten slotte 'control' (het opvragen van informatie) om verantwoording te kunnen afleggen. Controle is nodig om 'zeker' te weten dat je op de goede weg bent ('strategic control'), en om de organisatie te behoeden voor ongelukken en nare verrassingen ('operational control').
Maar controle motiveert niet, in tegenstelling tot het geven van vertrouwen aan mensen. Controle en vertrouwen richten zich beide op het verkleinen van onzekerheid en het vergroten van voorspelbaarheid van gedrag. Maar vertrouwen werkt motivatie in de hand, controle is juist demotiverend. Cools pleit ervoor om 'control' in te richten voor betere risicobeheersing en het verkrijgen van meer betrouwbare informatie. Maar vertrouwen is nog beter dan controle.
Dus geef managers en medewerkers meer beslissingsruimte, dat motiveert medewerkers en stimuleert het ondernemerschap. Tenslotte moet de organisatiecultuur gebaseerd zijn op respect, vertrouwen, samenwerking en ambitie. Voorkom dat zonnekoningen de top bereiken! 'Controle is goed, vertrouwen is beter' is een prima leesbaar, goed onderbouwd en toch prikkelend boek over een onderwerp dat in eerste instantie niet heel aansprekend is.
