Vensters op organisaties

Wat maakt het boek 'Vensters op organisaties' van de zeer ervaren organisatiekundige Adriaan Bekman bijzonder en eigenzinnig? Het begint met de fraaie vormgeving, inclusief schilderijen van de auteur. Het werk op het omslag doet aan Mondriaan denken. Dergelijke abstractie komt terug in de vorm en inhoud van het binnenwerk. Geen overbodige mooipraterij. Wel vaak compacte zinnen met geen woord te veel, waarover je moet nadenken om de betekenis goed tot je door te laten dringen. Wat dat betreft was het eerste hoofdstuk met een denkmodel over de ziel voor mij wel een beproeving. In dertien figuren schetst Bekman hierin stap voor stap de menselijke ontwikkeling tot een bewust wezen. Hij noemt dit zelf een 'persoonlijke, abstracte en kunstzinnige weergave van de ontwikkeling tot bewustzijn, zoals dit zich mogelijk bij de mens heeft voorgedaan.' Dit brengt me bij een kritische noot over dit boek: een aantal keer wordt de drie-eenheid lichaam, geest en ziel genoemd. Het eerste begrip, lichaam, denk ik wel te begrijpen. De concepten geest en ziel worden niet toegelicht. Los van een gevoel heb ik over die begrippen geen helderheid gekregen. Misschien hoeft dat ook niet, en wordt dat gewoon aan de invulling van de lezer overgelaten. Na dit eerste hoofdstuk is het boek me meer en meer gaan boeien. In hoofdstukken met titels als De organisatie, Organisatieontwikkeling, Leiderschap, Mensbeelden en Zelfsturing wordt telkens een aantal vensters gepresenteerd, in de vorm van denkmodellen of gestructureerde zienswijzen. Dit in een heldere structuur, inclusief introductie, het model in een figuur of tabel en de karakteristieken, de zin en de toepassing ervan. Ook altijd een voorbeeld uit de praktijk met daarbij, heel nuttig, enkele vragen voor reflectie. Deze uitnodiging tot reflectie is wat mij betreft de ultieme waarde van dit boek. Hiermee onderscheidt het zich van vele boeken over organisatieontwikkeling die de kookboekbenadering volgen. In dit boek zoek je tevergeefs naar recepten. Het biedt wel volop ingrediënten, deels bekend en deels vrij exotisch, waarmee je naar eigen inzicht prachtige gerechten kunt maken. De hoofdstukken, met elk zo'n vier tot tien verschillende vensters of denkmodellen, bewegen zich in de loop van het boek van de organisatie tot het individu. Een prikkelend venster vind ik bijvoorbeeld dat van de polariteiten en krachtenvelden. De werkelijkheid die we zelf scheppen wordt hierin aangegeven als een combinatie van de polariteiten en krachtenvelden tussen verleden en toekomst, idee en praktijk, en binnen en buiten. Een bijbehorende reflectievraag is in welke pool je bij voorkeur verblijft, bijvoorbeeld in het verleden of in de toekomst. Dezelfde vraag kun je in je organisatie stellen. Samenvattend, dit eigenzinnige boek is een aanrader voor elke professional, leidinggevend of niet, die het lef heeft kritisch naar de eigen rol in de organisatie te kijken. Het is vooral een boek dat je uit de kast haalt als je je verwondert waarom iets (niet) loopt in je organisatie. Ongetwijfeld bieden enkele van de 60 vensters een verfrissende kijk op die situatie, waarna je zelf aan de slag kunt om er iets aan te verbeteren, veranderen of vernieuwen. Dit met dank aan de prikkelende vergezichten van Adriaan Bekman.