‘Soms is gedoe de moeite waard’

Je schreef eerder boeken: Ontmanagen voor managers, De oplossingenmachine en werkte mee aan Anders vasthouden (met Wouter Hart). En nu Hoort het of helpt het? Zien we een rode draad: een appel voor meer professionele ruimte?

Zeker. Maar ruimte is een middel en geen doel. Het gaat om ruimte om de goede dingen te doen. Het gaat om het volbrengen van de missie, de bedoeling. Voor wie zijn we er? Die missie is de baas. Vraag toestemming aan de missie als je iets wilt veranderen.

Organisaties moeten minder managen en meer voor elkaar krijgen. Niet: hoe krijgt een manager zijn mensen mee, maar: hoe krijgt de professional de manager mee? Dat wil niet zeggen dat iedereen maar moet doen wat-ie goed acht. In een voetbalteam heb je ook rollen, maar je kunt op je eigen doellijn niet die bal bewust niet wegtrappen als dat niet jouw rol is en zo een tegendoelpunt incasseren.

Maar meer professionele vrijheid is wel gewenst. Medewerkers zijn geen robotjes die met goede regels de goede dingen doen. Managers moeten de professional in stelling brengen. En de professional moet die ruimte gewetensvol pakken. Eigenlijk is Hoort het of helpt het? geen managementboek, maar een boek om aan medewerkers te geven, zodat ze andere afslagen kunnen nemen.

Andere afslagen… Dat is de kern van het boek. Een medewerker kan regels slaafs volgen of bij een splitsing een andere route kiezen: eentje die misschien niet hoort maar wel werkt. Eentje die de klant echt helpt, in plaats van vast te houden aan bestaande regels omdat het nu eenmaal hoort. En smoezen te over. In je boek heb je ook een Smoezen-bingo Top 20 opgenomen.

Inderdaad: twintig redenen om niet te doen wat helpt. Eén smoes is: straks gaat iedereen het doen, we willen hier geen precedenten. Deze smoes zegt: we vermijden verandering omdat het gedoe oplevert. Een andere smoes: regels zijn regels. Vaak blijkt dat er heel veel regels zijn toegevoegd door organisaties zelf, die helemaal niet in een wet staan. Je moet – als professional – overbodige regels ter discussie durven stellen. Kan niet in ons systeem is ook zo’n smoes. En ook: omdat het nu eenmaal niet zo werkt bij ons.

Wat moet je als medewerker dan wel doen als je op zo’n splitsing staat van hoort het of helpt het? Wat zorgt ervoor dat je wel rechts en niet (zoals wenselijk) links gaat? Beetje burgerlijk ongehoorzaam zijn?

Je moet je niet alleen aan anderen of aan regels houden, maar gehoorzaam zijn aan de werkelijke opgave: de missie, de bedoeling. Raakt die uit beeld, dan moet je het lef hebben dat bespreekbaar te maken en een andere weg te bewandelen.

Doe daarvoor wel eerst onderzoek. Regels zijn niet zomaar ontstaan. In mijn boek staat een voorbeeld van een draagplicht van een haarnetje in het ziekenhuis, ook voor kale mensen. Dat lijkt dan zinloos, maar dat netje blijkt namelijk ook ter bescherming tegen hoofdschilfers te zijn bij een operatie.

Nog zo’n evergreen: moet je gehoorbeschermers op als plantsoenmedewerker als je doof bent? Omdat het nou eenmaal verplicht is?

Kom je na onderzoek tot de conclusie dat regels echt onzin zijn, kom dan in actie. Dat kan – of liever moet – al bij hele kleine dingen zijn. Als je bij kleine dingen (moet deze vergadering nu echt?) al zegt: laat maar, kan hier toch niet, zul je ook bij grote veranderingen geen veranderbereidheid zien. Veranderspanning noem ik dat in mijn boek. Managers moeten medewerkers binnen context meer ruimte geven om te blijven nadenken.

Corona heeft ons wat dat betreft veel geleerd?

Dat was een eyeopener. Wat we deden, hielp opeens niet meer. Alles dat hoorde, werkte niet. We moesten opeens doen wat wel helpt. We werden gedwongen anders te kijken. We gingen expertise samenbrengen in plaats van het standaard uitvoeren van taken. Het jammere is wel dat we na corona nu weer vaak terug bij af zijn: we doen vaak weer wat hoort, niet wat helpt. En juist bij transitievraagstukken heb je professionals nodig die, door soms een andere afslag te nemen, de missie helpen.

Wat is de grootste hobbel bij bedrijven, dat medewerkers die stap naar wat helpt vaak toch niet durven te maken? Regels niet ter discussie stellen. Blijven doen wat hoort. Op de splitsing toch voor de bekende weg kiezen...

Patronen zijn vaak zo ingesleten dat mensen het zelfs helemaal niet meer zien. Scholen blijven cijfers geven en toetsen, in plaats van zich te richten op een betekenisvolle toekomst voor leerlingen. Een andere reden dat mensen de bekende weg kiezen, is dat veel mensen gedoe willen voorkomen en de weg van de minste weerstand kiezen.

Doen wat helpt, blijkt vaak lastiger dan doen wat hoort. Zinloos werk roept echter weerstand op en helpt niet bij werkplezier. Dingen doen die niet helpen, demotiveert. Een early warning signaal van doen wat hoort in plaats van wat helpt? Als een professional buikpijn krijgt omdat iets niet klopt. Dat voelt-ie instinctief aan. Wie alleen vasthoudt aan regels, procedures en protocollen zegt eigenlijk tegen medewerkers: we hebben hier liever niet dat je zelf nadenkt.

Een early warning is ook als je taal hoort als: zo doen we dat al jaren… zo werken we hier… dat is hier de regel. Dat zijn signalen dat een organisatie vooral doet wat hoort in plaats van wat echt werkt. Stuur eens een medewerker op stage naar een burger, klant, cliënt, leerling, patiënt. Dan weet je - voor de klant - wat wel en niet werkt. En ook wat misschien dus niet hoort.

Er zijn vaak heel veel fantoomregels in organisaties. Maar als er in een organisatie én wetgevende regels én eigen regels zijn, zie je soms het verschil niet meer. Weet je niet meer wat echt moet en wat onnodig is bedacht. Mag niet van de AVG is heel vaak ook zo’n smoes.

Mijn dunne en heel toegankelijke boek is een appél om vaker stil te staan bij de splitsing van hoort het of helpt het en daar het gesprek over aan te gaan. Wie dat doet, zal zien dat werk mooier, leuker, verrassender en betekenisvoller wordt. En het leven van de mensen voor wie je het doet, een beetje aangenamer maakt.