Leiders die systemen proberen te veranderen, grijpen meestal in op het meest toegankelijke niveau: budgetten, targets en bonusstructuren. Dit voelt overzichtelijk en daadkrachtig. Je hebt een vergadering, neemt besluiten en stuurt memo’s rond. Maar drie maanden later zie je dat het systeem gewoon doordraait zoals voorheen. De cultuur verandert niet, het gedrag blijft hetzelfde en de frustratie groeit.
De oorzaak daarvan ligt in wat ik in het boek Gamechangers systeemblindheid noem. Onze interventies vinden plaats op het verkeerde niveau.
Donella Meadows
In 1993, tijdens onderhandelingen over het NAFTA-handelsverdrag, stond systeemdenker Donella Meadows plotseling op en schreef op een flip-over: ‘Places to Intervene in a System.’ Wat volgde was een lijst van twaalf hefboompunten, gerangschikt van minst naar meest effectief. Het verrassende inzicht: de parameters - de cijfers waar we zo hard aan draaien - stonden onderaan. Bovenaan stonden paradigma’s en doelen: de fundamentele overtuigingen die bepalen hoe een systeem naar zichzelf kijkt en de diepere doelen die het probeert na te streven.
Meadows’ inzicht verklaart waarom zoveel verandering mislukt. We duwen op knoppen die amper impact hebben, terwijl de echte hefbomen - de spelregels, de informatiestromen en de doelen die het systeem nastreeft - onaangeroerd blijven.
Lee Kuan Yew
Neem Lee Kuan Yew en de transformatie van Singapore van moeras tot welvaartsstaat. Hij creëerde een aantal uitzonderlijk slimme spelregels: hij maakte Engels de voertaal, lanceerde een harde strijd tegen corruptie en dwong etnische groepen om gemengd te wonen. Door te interveniëren op het niveau van regels en paradigma’s in plaats van parameters, veroorzaakte hij een indrukwekkende kettingreactie. Engels trok multinationals aan. Die eisten schoon bestuur. Schoon bestuur versterkte investeringen. Investeringen financierden onderwijs. Binnen één generatie steeg het BBP per hoofd van circa 500 dollar naar 84.000 dollar.
immuunreactie
Maar elke poging om collectief gedrag - een andere term voor menselijke systemen - te veranderen, roept weerstand op. Systemen hebben een immuunreactie. Net zoals het menselijk lichaam antistoffen aanmaakt tegen indringers, hebben organisaties en samenlevingen reflexen die verandering proberen te elimineren. Deze weerstanden zijn voorspelbaar en volgen vaste patronen, zoals morele diskwalificatie, valse dilemma’s en verschuivende doelpalen.
interventieladder
In Gamechangers introduceer ik daarom een tweede concept: de interventieladder. Een vijfstapschoreografie waarmee je systeemimmuniteit kunt omzeilen. Je begint niet met het nieuwe paradigma, maar met het vinden van gemeenschappelijke grond: wat drijft het systeem en wat probeert het te beschermen? Vervolgens benoem je het echte probleem: hoe het systeem zichzelf ondermijnt. Pas daarna introduceer je bewijs dat alternatieven werken. Dan volgt het nieuwe paradigma. Tot slot bouw je nieuwe feedbackloops die het gewenste gedrag versterken.
Deze sequentie maakt het verschil tussen verandering die vastloopt en verandering die slaagt. Ik heb haar toegepast in tientallen trajecten: bij natuurorganisaties die draagvlak moesten opbouwen, zuivelbedrijven die hun reputatie wilden herstellen en leiderschapsteams die hun cultuur wilden veranderen. De patronen zijn telkens hetzelfde.
handleiding voor professional
Gamechangers is geen verzameling inzichten om bij de koffie te overdenken, maar een handleiding voor professionals die genoeg hebben van strategieën die op papier mooi ogen, maar in de praktijk stranden. Het leert je systemen lezen zoals een schaakmeester het bord leest: niet door alle stukken te zien, maar door de bewegingspatronen te herkennen. Het biedt concrete tools om te diagnosticeren waar systemen vastlopen en op welk niveau je moet interveniëren om doorbraken te forceren.
Verandering gaat over weten waar je moet duwen, wanneer je moet duwen en in welke volgorde. Over begrijpen hoe systemen ademen voordat je ze probeert te helen.
Dat is in een notendop wat je leert in Gamechangers.
Gamechangers van Tom De Bruyne is bedoeld voor leiders en professionals die verandering niet langer willen afdwingen, maar willen laten werken. Het boek biedt een helder kader om systemen te doorgronden en effectief te beïnvloeden. Verkrijgbaar via Managementboek. Nieuwsgierig? Bestel het boek en ontdek hoe je verandering choreografeert in plaats van ertegen te vechten.
Over Tom De Bruyne
De Belg Tom De Bruyne is founder van SUE Behavioural Design en SATA, het bureau voor beeldvorming en draagvlak dat hij samen met Klaas Dijkhoff en Bas Erlings runt. Hij werkt wereldwijd voor overheden, politici en bedrijven en NGO aan het transformeren van beeldvorming en gedrag. Hij is columnist bij de Telegraaf, auteur van 'Gamechangers' en podcaster bij "Wat gebeurt er eigenlijk in je hoofd".