Alweer jaren geleden vroegen vakbondsleden om een onderzoek te doen naar het veiligheidsbeleid in hun bedrijf. Ze vroegen zich af hoe het gedrag van medewerkers werd beïnvloed en of er sprake van te veel druk in de werksituatie en daarbuiten. Zorgvuldig verzamelde ik informatie over het veiligheidsbeleid en sprak ik met operators en ploegbazen. De directie wilde me niet te woord staan. Gaandeweg het onderzoek raakte ik steeds meer verbaasd. Vooral door het kerstpakket.
Voor een procesoperator in ploegendienst die maandelijks zo’n 1800 Euro verdient is zo’n kerstpakket een geschenk. Met een duurdere ziektekostenverzekering in het vooruitzicht en hogere energieprijzen koop jezelf niet zo snel portwijn en kersenbonbons. Het is echter niet zeker of je een goed gevuld kerstpakket krijgt, dat is afhankelijk van het gedrag van je collega’s. Aan het begin van het jaar wordt je ingedeeld in een team. Alle leden van jouw team kregen aan het eind van het jaar het kerstpakket met zestien artikelen zoals dat op de foto staat. Als echter één lid van jouw team arbeidsverzuim krijgt wegens een blessure of ongeval die in de vrije tijd wordt opgelopen, kregen alle teamleden drie artikelen minder in hun kerstpakket.
Als operator in een fabriek ben je niet tegen veiligheid, en zeker niet tegen veiligheid op je werk. Maar hoe ver wil je daarin gaan? Naast de interne teamcompetitie rond arbeidsverzuim en kerstpakketten kent het bedrijf ook een veiligheidscompetitie tussen fabrieksvestigingen. Veiligheid wordt afgemeten aan het aantal verzuimdagen. Bij de fabriek was dat het laagst in de hele sector. Maar is dat veiligheid of gaat het dan vooral over productiviteit? Het aantal verzuimdagen wordt door de bedrijfsleiding bewust laaggehouden. Medewerkers die niet konden werken door een bedrijfsongeval werden met taxi’s naar het werk gehaald zodat het aantal verzuimdagen laag bleef. Dat was nodig in verband met de internationale competitie tussen fabrieken van het concern. Alle werknemers van de winnende fabriek kregen een mooi cadeau voor thuis.
Het bedrijf staat bekend om als een van veiligste bedrijven ter wereld. Veiligheid op het werk is in het belang van werknemers. Maar hoe ver wil je daarin dus gaan. In het ingrijpen in de privésfeer geoorloofd als het om veilig handelen en sporten gaat? Passen mechanismen van bestraffing, beloning, onderlinge competitie, groepsdruk en controle bij een streven naar veiligheid? Maar toch, het is ook het bedrijf met het laagste aantal dodelijke ongevallen in de hele sector.
Het veiligheidssysteem van het bedrijf droeg eraan bij dat er in de werksituatie veel aandacht is voor arbeidsomstandigheden en veiligheid. Het systeem werkte echter ook ver door in de huiselijke sfeer en kende veel psychologische mechanismen en drukmiddelen om arbeidsverzuim te voorkomen. Op basis van het onderzoek heeft de directie de scherpe kantjes van het systeem bijgeslepen en de goede elementen behouden.
De donkere kanten van organiseren. Hoe ver kun je gaan in gedragsbeïnvloeding van werknemers? De donkere kanten van organiseren kunnen niet bestaan zonder de lichte kant, ze komen uit elkaar voort. Zelf stel ik me daarom geregeld de vraag: wat zijn de lichtpunten in mijn werk en hoe kunnen schaduwzijden worden belicht. Een mooie kerstgedachte.
Hoeveel artikelen heeft u dit jaar in uw kerstpakket?
Over Jaap Boonstra
Jaap Boonstra is hoogleraar ‘Organisatiedynamiek’ aan Esade Business School in Barcelona, hoogleraar ‘Organisatieverandering’ aan de Rotterdam School of Management, en kerndocent bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Als onafhankelijk adviseur ondersteunt hij organisaties in hun ontwikkeling. Hij schreef meerdere boeken over organisatieverandering, organisatiecultuur en leiderschap.
