Iedereen die met groepen werkt, weet dat een groep een bepaalde ‘dynamiek’ heeft. Soms zit dat de samenwerking in de weg: je wilt iets beslissen, maar de groep heeft de slappe lach; je wilt iets bespreken, maar de groep kijkt je met lege ogen aan; je wilt eindelijk de knoop doorhakken, maar de groep wil koffie. Op andere momenten kan de dynamiek juist weer heel productief en coöperatief zijn. Dan kun je als (bege)leider enorm bijdragen aan de samenwerking en het plezier, en voel je zelf ook veel energie.
Hoe komt dat? Wat bepaalt de dynamiek van de groep? Hoe krijgen we grip op dit proces? En ten slotte – misschien wel de belangrijkste vraag van allemaal: wat bedoelen we precies met ‘groepsdynamiek’?
Ik begeleid al meer dan dertig jaar groepen ‘op de hei’. Mijn ervaringen beschrijf ik in Grip op groepsdynamiek. Het boek is bedoeld voor iedereen die met groepen werkt: leidinggevenden of facilitatoren, coaches, mediators, trainers, maar ook natuurlijke leiders in een groep zelf.
Het boek valt uiteen in drie delen:
De theorie en achtergrond
De vaktechnische literatuur over groepsdynamiek gaat veel over onzichtbare processen: vermoedens en stille verlangens, angsten, hoop, fantasieën en maskeremoties – al die onzichtbare krachten sturen het gedrag van een groep. In de moderne literatuur wordt inmiddels ook veel aandacht gegeven aan ‘drijfveren’, en recente ontdekkingen op dat gebied hebben ons enorm geholpen in het begrijpen en beïnvloeden van groepsdynamiek. Ik geef voorbeelden om te begrijpen wat er speelt in die zogenaamde ‘onderstroom’.
De modellen en hulpmiddelen
In de loop der jaren zijn er allerlei methoden, schema’s en diagrammen ontwikkeld om de begeleider van een groep te helpen bij het beïnvloeden van de groepsdynamiek. Eenvoudig voorbeeld: je bespreekt een plan en je hoort ‘ja’, maar je voelt ‘nee’. Om dat onuitgesproken ‘nee’ te onderzoeken, zijn bepaalde technieken en modellen voorhanden. Sommige van die technieken zijn alleen maar modieus, een ‘hype’. Daar besteed ik geen aandacht aan. Andere modellen zijn goed onderzocht en hebben ook hun waarde in de praktijk bewezen, en die beschrijf ik in Grip op groepsdynamiek.
Ik gebruik een schema of een model in mijn eigen praktijk als een kaart die je kunt raadplegen voordat je de weg op gaat. Maar op de kaart staat geen mist of file aangegeven, op de kaart is het niet glad of donker – als je eenmaal op weg bent, moet je omgaan met de omstandigheden. En zo is het met de modellen en schema’s voor groepsdynamiek ook: je kunt ze gebruiken om je voor te bereiden, maar de groep houdt zich niet aan jouw kaart. Hoe welwillend de mensen ook zijn om er een leuke dag van te maken: jij moet sturen, en in Grip op groepsdynamiek geef ik je daar de navigatie voor.
De praktijk op ‘de hei’
Groepen zijn in werkelijkheid aanzienlijk gevarieerder, levendiger en fascinerender dan alle mooie theorieën en symmetrische schema’s bij elkaar. Daarom houd ik zo van werken met groepen: pas als ik met ze aan de slag ga, merk ik waar de echte vragen zitten, de blokkades, maar ook de lol en de samenwerking. Ook voor mij is elke groepsbijeenkomst een avontuur, en daar houd ik van. In het laatste deel van Grip op groepsdynamiek beschrijf ik een paar van die avonturen, ook als ze niet liepen zoals voorzien. Want, zo weet ik uit de praktijk, de onverwachte avonturen leren je het meest over groepsdynamiek.
Over Jan de Vuijst
Jan de Vuijst (1954) is bestuursadviseur, executive coach en hoogleraar leiderschap bij TIAS, de business school van de Universiteit van Tilburg. Hij is cum laude afgestudeerd en gepromoveerd in taalwetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen. Aan de Universiteit van Edinburgh heeft hij zich gespecialiseerd in Psychologie en Kennissystemen.
