Drie tot vijf keer per week komen Johan Weerkamp en Truke Zeinstra wel op een boerenerf met strubbelingen waar persoonlijke verhoudingen aan ten grondslag liggen. Er is geen wetenschappelijk onderzoek naar aantallen incidenten, maar communicatie en het landbouwbedrijf zijn twee grootheden die slecht samengaan; slechter dan in het reguliere familiebedrijf. Vaak onderhuids verstopte conflicten, met uiteindelijk grote consequenties als ze escaleren.
Er is een aantal verklaringen voor dit landbouwprobleem van slecht met elkaar praten. Hele belangrijke is de factor kapitaal. Er gaat veel geld om in het boerenbedrijf en het rendement is doorgaans mager. Zeker op het moment dat bedrijfsoverdracht in beeld komt, leidt dat vaak tot grote familiaire spanningen. De ‘boedel’ moet opgedeeld worden tussen ouders en overnemend kind, zonder daarbij de andere kinderen tekort te doen. Coach Truke Zeinstra constateert nog een ander dilemma. ‘Boeren zijn vaak heel lang alleen aan het werk. Zitten uren alleen op de trekker of staan uren in de melkstal. Dan hebben ze alle tijd om na te denken. Enerzijds goed, anderzijds krijg je (te) veel tijd om zo te gaan geloven in je eigen gelijk. Eenzaamheid leidt vaak tot tegenstellingen met familieleden die andere ideeën hebben.’
Daar komt bij dat de boer van nature geen prater is. Zeinstra weet inmiddels uit ervaring dat de boer uit het noorden niet koppiger is dan die uit het zuiden, het is een algemene karaktertrek dat er in die sector weinig ‘echt’ wordt gecommuniceerd. Koppel dat aan het probleem dat een jonge generatie veel meer energie heeft dat de oude, ouderen van nature voorzichtiger zijn en hun kinderen willen behouden voor te veel investeren en te hoge ambities, en je hebt een probleem van formaat. Zeinstra: ‘Ik ken - hoewel uitzonderlijk - situaties dat trekkers met vader en zoon tegen elkaar stonden uit woede en frustratie.’
Vaker zijn het problemen die onderhuids sluimeren. Zeinstra noemt als voorbeeld de rol van de schoondochter die boerin wordt. Die heeft een hele rare positie ten opzichte van de andere broers en zussen die het boerenbedrijf niet overnemen. Het is een soort indringer. Hoe ga je daar als familie mee om? Het is een scala aan (vaak onbeantwoorde) vragen waar de boer op het erf mee worstelt. Zeinstra: ‘Emoties bij boeren zitten veelal verstopt in aandacht voor gewas, dieren of de grond. Communicatie richting anderen is vaak heel slecht ontwikkeld.’
De auteurs pleiten dan ook voor meer communicatie op het boerenbedrijf. En dan niet alleen op de kritieke momenten (overdracht, slecht jaar, verkoop, bedrijfsverplaatsing) maar feitelijk altijd. Zeinstra: ‘In het reguliere MKB waar vaak meer extern personeel betrokken is, kun je makkelijker een werkoverleg plannen. Boeren doen dat zelden: het zijn doeners. Er is ook vaak geen personeel in dienst. Het communicatieprobleem wordt vaak vergroot omdat hele families ook nog bij elkaar op het erf wonen. Dan is het heel lastig om elkaar soms aan te spreken op gedrag of interne spanningen. We pleiten ervoor in ons boek om regulier met elkaar om tafel te gaan zitten om plannen en eventuele problemen met elkaar te bespreken.’
Zeinstra erkent dat het een probleem van alle tijden is, maar in haar praktijk ervaart ze toch wel dat als er een clash is op het boerenbedrijf, die clash groter is dan in het verleden. ‘Dat heeft misschien wel iets te maken met dat de jongeren van nu mondiger zijn dan vroeger. In agrarische opleidingen wordt tegenwoordig wel aandacht besteed aan communicatie, maar in ons boek proberen we helder te maken (onder meer aan de hand van casussen) dat het probleem bestaat, en wat je eraan kunt doen. Overall geldt wat ons betreft dat je met vroegtijdige communicatie veel ellende kunt voorkomen.’ En dat gaat niet alleen over bedrijfsoverdracht. Op het erf valt dagelijks veel te bepraten. Alleen de praktijk wijst uit dat de boer ‘niet zegt’ wat-ie denkt.
