Het Onderwijsvragenboek

Vooraf 12
Antwoorden zijn beperkt, vragen zullen eindeloos zijn 13
Voorwoord 16
Inleiding 20
Leeswijzer 26

Deel 1 Onderwijs vanuit een nieuw paradigma 28
1. Groeiende bewustwording 30
Een andere manier van kijken, denken en doen 30
Een wereldwijde systeemtransformatie 31
Een sleutelrol voor het onderwijs 34
2. Wegbewegen 35
Het systeem is overal om ons heen 36
Loskomen uit de waan van de dag 37
Loslaten van de huidige kaders 38
3. Vragend bewust worden 39
Waarom doen we het eigenlijk zó? 39
Fundamentele vragen zijn de sleutel van het transformatieproces 40

Deel 2 Onderwijsvragen 42
1. Waarom zijn er jaarklassen? 46
De Latijnse school 46
De nieuwe leerwijze 46
Doorbraak van het jaarklassensysteem 47
Waarom een jaarklassensysteem? 47
Gelijktijdigheid en gelijkheid 48
Ordelijk verloop van het leerproces 48
Effectiviteit van activerende instructie 49
Saamhorigheid 49
Zittenblijven 49
Geboortemaandeffect 50
Prestatie- en motivatieproblemen 50
Ontwikkelingsgericht onderwijs 51
Kleinere klassen 52
Trapklassen 52
Doorlopende leerlijn 52
Natuurlijk leren 52
Unieke leerweg 53

2. Waarom moeten leerlingen stilzitten? 56
Overzicht 56
Werken in alle rust 57
Beweging stimuleert denken 57
Beter leren 57
Het belang van stilte 58
De verschillende dimensies van leren 58
Beweging op school 58

3. Waarom kleuteronderwijs? 62
Aandacht voor elke leeftijdsfase 62
Friedrich Fröbel 62
Kindergarten 63
Maria Montessori 63
Wet op het kleuteronderwijs 63
Verschoolsing 64
Aansluiting tussen kinderopvang en basisschool 64
Focus op cognitieve vaardigheden 65
Spelend leren 65
Ontwikkelingsfase 65
Lerend spelen 66
Onderzoekend spel 66
Fasenonderwijs 67
Integraal kindcentrum 67
Vrijeschool 67
Lessen in de natuur 68

4. Waarom is er een urennorm? 72
Het Kinderwetje van Van Houten 72
De Onderwijswet van 1920 73
Recht op voldoende onderwijs van goede kwaliteit 73
Spreiding van onderwijstijd 73
Strijd over onderwijstijd 74
Ophokuren 74
Matteüseffect 75
Meer uren, beter onderwijs? 75
Nieuwe wet op de onderwijstijd 77
Een nieuwe invulling van het begrip ‘onderwijstijd’ 77
Onderwijstijd als vliegwiel voor vernieuwing 78

5. Waarom zijn er tienminutengesprekken? 82
De leerling als brug tussen ouders en school 82
Vanuit organisatorisch oogpunt 83
Weinig ruimte voor diepgang 84
Efficiëntie heeft ook een keerzijde 84
Wat is eigenlijk de onderliggende vraag? 85
Ruimte voor mooie gesprekken 87
Werken aan vertrouwensrelatie 87
Community-avonden 88

6. Waarom standaard lesmethodes? 92
De wereld in beeld 92
Standaardisatie 93
De opkomst van uitgeverijen 93
Wet Gratis Schoolboeken 94
Ondersteuning van onderwijs 94
Beklemmend en lineair kader 95
Weinig beweging door beperkte concurrentie 96
Inspelen op individuele behoefte 97
Een mix van lessen 98
Modules, platforms & andere methodes 98
Werken vanuit de inbreng van de leerling 99

7. Waarom is er een splitsing tussen basisonderwijs en voortgezet onderwijs? 104
De Latijnse school 104
Hogere burgerschool 105
Mammoetwet 105
Doorlopende leerlijn 106
Een gelijke basis 107
Een frisse start 107
Ontwikkeling van de hersenen 107
Kansenongelijkheid 108
De terugkeer van de middenschool 109
De ontwikkeling van het kind als uitgangspunt 110
Internationale alternatieven 110
Drieluik: Het ontstaan van ons systeem 112

(1) 8. Waarom gaan we uit van een gemiddelde? 116
De gemiddelde mens 116
Het gemiddelde geeft houvast 117
De gemiddelde mens in de praktijk 118
Normaalverdeling 118
Diversiteit 119
Loslaten van het gemiddelde 120
‘Design not to the average but to
the edges’ 120

(2) 9. Waarom hoger versus lager? 124
De rangorde van Galton 124
Onderscheid in onderwijs 125
Inspelen op niveauverschillen 126
Fixed mindset 126
Symbiose 127
Verschil 128

(3) 10. Waarom standaardisatie? 132
Taylor 132
Industriële revolutie 132
Het systeem centraal 132
Standaardisatie 133
Gestandaardiseerd onderwijs 133
Efficiëntie 134
Controle 134
Voorspelbaarheid 134
Meer gelijkheid in de samenleving 135
Standaard lesmethodes voor de gemiddelde leerling 135
Extrinsieke motivatie 135
Rem op de vooruitgang 136
De mens centraal 136
Leiderschap 137
Eigenaarschap 137
Intrinsiek gemotiveerde professionals 137
Leren van elkaar 138
De mythe van het gemiddelde 138

11. Waarom aparte vakken? 142
Zeven vrije kunsten 142
Aanschouwingsonderwijs 142
Zaakonderwijs 143
Jaarklassensysteem 143
Vakspecifieke benadering 144
‘In de beperking toont zich pas de meester’ 144
Behoefte aan samenhang 144
Geïntegreerd curriculum 145
Balans 146
Leergebieden en thema’s 146
Combinaties van verschillende disciplines 146
De Noordwijkse Methode 147
Kritisch leren en maatschappelijke betrokkenheid 147
Volledig geïntegreerd onderwijs 147
Verwondering 148
Expeditionary learning 148

12. Waarom is er een splitsing tussen theorie en praktijk? 152
Standenmaatschappij 152
Opkomst van de steden 153
Ambachtsschool 153
Hogere burgerschool 154
Hoger versus lager 154
Focus en verdieping 155
Inspelen op niveauverschillen 155
Talenten benutten 156
Balans 156
Begrip van de lesstof 157
Ontwikkelingen in de maatschappij 158
Het Groene Lyceum 158
Geen havo maar vhbo 159
Technasium 159
Maker Education 159
Design thinking 160

13. Waarom geven we huiswerk? 164
Bevestiging van het vroeger geleerde 164
Regels waaraan huiswerk moest voldoen 164
Waarom geven we huiswerk? 165
Heeft het huiswerk ook het beoogde effect? 165
Effectief huiswerk 166
Gemis aan ontspanning 167
Verlies in interesse 167
Ongelijke kansen 168
Wel of geen huiswerk? 168
Werken aan projecten, zowel
op school als thuis 168
Ruimte binnen het programma 169
Flipping the classroom 169

14. Waarom geven we cijfers? 174
Geen uniform cijfersysteem 174
Woorden in plaats van cijfers 174
Dominante cijfercultuur 174
De cijferwereld waarin wij leven 175
Elk cijfer heeft een verhaal nodig 175
Toetsen en beoordelen 176
Toetsen met een formatieve functie 176
Toetsen met een summatieve
functie 176
Ranking op basis van gestandaardiseerde toetsen 176
Een vorm van feedback 177
Leerlingbetrokkenheid 177
Een duidelijk beeld van de prestaties 177
Een doel op zich 177
Prestatiedruk 178
Verantwoording 178
Extrinsieke motivatie 178
Fixed mindset 179
Aandacht voor inzet en vooruitgang 179
Formatieve toetsing 180
Portfolio 180
Rubrics 181
Voortgangsmonitor 181

15. Waarom kunnen leerlingen blijven zitten? 184
Een vooraf vastgesteld jaarprogramma 184
Onderwijs gezien vanuit het geheel 185
Uitgaan van het individu 185
Percentages 185
Positieve ervaring 186
Positief effect op de korte termijn 186
Herhaling van een algemeen programma 187
Grotere ongelijkheid tussen kansarm
en kansrijk 187
Langetermijneffecten 188
Kosten van zittenblijven 188
Wat is de oplossing? 188
Grenzen verleggen 188
Persoonlijke ontwikkeling 189
Zomerschool 190

16. Waarom een centraal eindexamen? 194
Afsluitende examens van de Latijnse school 194
Staatsexamen 194
Mammoetwet 195
Gelijke kansen 195
Het belang van goede resultaten 196
Teaching to the test 196
Wurgcontracten 197
Examentraining 197
Een brede kijk op ontwikkeling 198
Extra controle-instrument achteraf 198
Het Vlaamse systeem 199

17. Waarom hebben we lange zomervakanties? 202
Landbouwverlof 202
Sprong in ontwikkeling 203
Summer learning loss 203
Professionele ruimte 204
Maatschappelijke impact 204
Een heel jaar open 205
Experiment Flexibele Schooltijden 206
Onderliggende vraagstukken 206

18. Waarom zijn scholen gebaseerd op geloofsovertuiging? 210
De oorsprong van de verzuiling in het onderwijs 210
De strijd om de school 211
Meer diversiteit en sociale integratie 211
Vrijheid van onderwijs 212
Segregatie en te weinig ruimte voor nieuwe scholen 212
Waarom is het zo lastig om nieuwe scholen te starten? 213
Dynamiek, ruimte en innovatie 214
Vernieuwende scholen 215
Particulier onderwijs 215

19. Waarom kerndoelen? 218
De aanloop naar een basisvorming 219
De vernieuwde basisvorming 219
Kerndoelen 220
Richting en ruimte 220
Weinig houvast 221
Eenzijdige focus op taal en rekenen 221
Ongelijk verdeelde onderwijstijd 221
Hoe hoger hoe beter 222
Meer onderwijstijd 222
Levenshouding 222

20. Waarom is er een inspectie van onderwijs? 226
Rijksschooltoezicht 226
De Staat van het Onderwijs 226
Persoonlijke indrukken 227
Basiskwaliteit 227
Effectief toezicht 228
Reflecterende functie 228
De norm 229
Hoger is beter 229
Eigenaarschap 230
Vernieuwd toezicht 230
Eigenheid van de scholen 231
Brede kijk op de kwaliteit van
onderwijs 231
Ruimte voor vernieuwing 231
Gedeelde verantwoording 232

21. Waarom de focus op cognitieve ontwikkeling? 236
Het proces van het leren 236
Verwevenheid 237
‘Kennis is macht’ 237
De Verlichting, de eeuw van de Rede 238
Kennis ten behoeve van socialisatie
en kwalificatie 238
Uitgangspunt voor verdere
ontwikkeling 239
Gelijkheid 239
Het belang van persoonsvorming 240
Het effect van onze keuzes 240
De sleutel naar balans 242
Wie ben ik? 242
School of Understanding 243
Bildung 243
Lessen in geluk 244
Habits of Mind 244

Deel 3
Richting en ruimte voor het nieuwe 246
1. Ons huidige systeem is niet
wetenschappelijk onderbouwd 248
Historische toevalligheid 248
Het bestaande onderwijsonderzoek
heeft het antwoord niet 249
Behoefte aan onderzoek vanuit het
nieuwe paradigma 250

2. Loslaten van bestaande uitgangspunten 252
De leidende principes 252
We hebben leven en leren gescheiden 253

3. Onderwijs vanuit een nieuw paradigma 255
De nieuwe uitgangspunten 255
Op weg naar een nieuwe
werkelijkheid 257

4. Het ondertussen 257
Een verkennende zoektocht 258
Ruimte maken om je te herinneren 258
Loslaten van oude ideeën en gewoonten 260
Exploreren en experimenteren 262

5. Je bedoeling als kompas 264
Waarom doe jij wat je doet? 264
Van binnen naar buiten 266
Onderwijs maak je samen 266
De kracht van samen optrekken 267

6. Beweeg en het systeem
beweegt mee 269
Nawoord 274
Nieuwsgierigheid als drijvende kracht 275
Over de auteurs 278
Dankwoord 280
Historie 281
Wetenschap 281
Journalistiek 282
Onderwijs 282
Kijk op de wereld 283

Operation Education 283
Community 284