Wet en rechtvaardigheid

Inleiding 7
Rome als Republiek 7
Een staat van crisis 10
Wet en Rechtvaardigheid als een politiek-filosofisch traktaat 12
Literaire vorm 15
Deelnemers aan dit gesprek 16
Setting van het gesprek 19
Datering, status en publicatie 19
Doel van Wet en Rechtvaardigheid 20
Deze uitgave 22
Aanbevolen literatuur 24

Boek I: Een pleidooi voor het natuurrecht 29
Dichterlijke vrijheid 29
Gebrekkige geschiedschrijving 31
Tijdsgebrek 34
Introductie van het onderwerp 35
De bron van het recht en de filosofische methode 37
‘De wet’ als de in de natuur gewortelde rede –
de eigenlijke en oneigenlijke betekenis van ‘de wet’ 39
God, mens en de wet 40
De gemeenschap van mensen 44
Rechtvaardigheid als onderdeel van de menselijke natuur 46
Filosofische scholen en verschillen in methode 48
Een strijd tegen berekenend nutsdenken 49
Tegen het rechtspositivisme 51
De natuur als enig criterium – niet de menselijke mening 52
Rechtvaardigheid omwille van zichzelf 54
Een uitweiding over de kwestie van het hoogste goed 56
Het besluit: een lofzang op de filosofie 60

Boek II: Wetten over de godsdienst 63
Een onbenoembaar gevoel 63
Een korte herhaling – de eeuwige wet 66
De religieuze wetten 73
Een toelichtend pleidooi voor de voorgestelde wetten –
vroomheid, vrees en verering 80
Helden en deugden 82
Religieuze dagen en de priestergeledingen met hun taken 82
Een uitweiding over toekomstvoorspelling 84
Het recht van oorlog, initiatieriten en publieke spelen 86
Geschonden riten en gewijde zaken – Cicero’s
eigen ervaringen 89
De verhouding tussen het priesterlijke en
burgerlijk recht – kritiek op de juristen 93
De kalender, regels over uitvaarten en soberheid 98
Het besluit 105

Boek III: Wetten over de magistraten 107
Navolging van Plato 107
Introductie van het thema 108
De wetten over de magistraten 109
Eerdere politiek-filosofische werken 117
Een toelichtend pleidooi voor de voorgestelde wetten –
magistraten buiten Rome 119
Een heikel thema: de volkstribunen 120
Volk en senaat in balans 126
De voorbeeldfunctie van de elite en het verval van de staat 127
Nog een heikel punt: de stemprocedure 129
Het recht om vergaderingen te beleggen, publieke
betrekkingen en de orde van de vergadering 132
Voortekens, privileges en halszaken 134
Omkoping en de censoren als bewakers van de wet 135
Een niet overgeleverd vervolg: de wettelijke bevoegdheden van de magistraten 136

Nawoord 139
Over de vertaler 144