Opzet en bewuste roekeloosheid in het arbeidsrecht en het privaatrecht

1 Inleiding en methodiek 13
1.1 Opzet en bewuste roekeloosheid in het arbeidsrecht en daarbuiten 13
1.2 Rechtseenheid en begripsuitleg 15
1.2.1 Rechtseenvoud 17
1.2.2 Rechtszekerheid 17
1.2.3 Rechtsgelijkheid 18
1.3 Probleemstelling en afbakening 18
1.3.1 Wat wordt bedoeld met ‘buiten het arbeidsrecht’? 19
1.3.2 Wat wordt bedoeld met ‘intern consistent’? 21
1.3.3 Wat wordt bedoeld met ‘vergelijkbare begrippen’? 23
1.4 Onderzoeksmethode (de ‘TRT-toets’) 32
1.5 Opzet van het onderzoek 34

2 Opzet en bewuste roekeloosheid in het arbeidsrecht 37
2.1 Inleiding 37
2.2 Opzet of bewuste roekeloosheid in artikel 7:658 BW 38
2.2.1 Historische en juridische achtergrond 38
2.2.2 Parlementaire geschiedenis bij het Nieuw BW 43
2.2.3 Uitleg volgens rechtspraak van de Hoge Raad 46
2.2.4 Ratio van opzet of bewuste roekeloosheid in artikel 7:658 BW 48
2.3 Opzet of bewuste roekeloosheid in artikelen 6:170 en 7:661 BW 50
2.3.1 Historische en juridische achtergrond 50
2.3.2 Parlementaire geschiedenis; wettelijke verankering in artikelen 6:170 en 7:661 BW 54
2.3.3 Uitleg volgens rechtspraak van de Hoge Raad 56
2.3.4 Ratio van opzet of bewuste roekeloosheid in artikelen 6:170 en 7:661 BW 59
2.4 Opzet of bewuste roekeloosheid en artikel 7:611 BW 63
2.4.1 Historische en juridische achtergrond 63
2.4.2 Uitleg volgens rechtspraak van de Hoge Raad 71
2.4.3 Ratio van opzet of bewuste roekeloosheid in het kader van artikel 7:611 BW 74
2.5 Tussenconclusie: bewuste roekeloosheid in titel 7.10 BW 76
2.6 Opzet of bewuste roekeloosheid in de lagere jurisprudentie 79
2.6.1 Inleiding 79
2.6.2 Lagere jurisprudentie over artikel 7:658 BW 81
2.6.3 Lagere jurisprudentie over artikel 7:661 en 6:170 BW 83
2.6.4 Lagere jurisprudentie over artikel 7:611 BW 87
2.6.5 Conclusie 88
2.7 Opzet in artikel 7:629 BW 88
2.7.1 Historische en juridische achtergrond 88
2.7.2 Parlementaire geschiedenis 91
2.7.3 Ratio van opzet in artikel 7:629 BW 92
2.7.4 Uitleg in de jurisprudentie 93
2.8 Conclusie 103
2.8.1 Opzet of bewuste roekeloosheid 103
2.8.2 Opzet ex artikel 7:629 BW 105

3 Opzet en bewuste roekeloosheid in het privaatrecht 107
3.1 Inleiding 107
3.2 Opzet of roekeloosheid in het verzekeringsrecht 109
3.2.1 Historische en juridische achtergrond 109
3.2.2 Parlementaire geschiedenis 112
3.2.3 Opzet en culpa in het strafrecht 116
3.2.4 Rechtspraak Hoge Raad 129
3.2.5 Ratio van de eigenschuldregeling in artikel 7:952 BW 138
3.2.6 Toepassing in de lagere jurisprudentie 140
3.3 Opzet of bewuste roekeloosheid in het vervoersrecht 143
3.3.1 Historische en juridische achtergrond 143
3.3.2 Parlementaire geschiedenis 144
3.3.3 Rechtspraak Hoge Raad 146
3.3.4 De drie elementen van Strikwerda 152
3.3.5 Ratio van de regeling van beperkte aansprakelijkheidsrecht in het vervoersrecht 153
3.3.6 Toepassing in de lagere jurisprudentie 157
3.4 Opzet of bewuste roekeloosheid in verband met het regresrecht van uitkeringsinstanties op werkgevers en collega-werknemers 161
3.4.1 Historische en juridische achtergrond 161
3.4.2 Parlementaire geschiedenis 162
3.4.3 Rechtspraak Hoge Raad 163
3.4.4 Ratio van de beperking van het regresrecht 168
3.4.5 Toepassing in de lagere jurisprudentie 172
3.5 Opzet of bewuste roekeloosheid in het contractenrecht 174
3.5.1 Historische en juridische achtergrond 174
3.5.2 Rechtspraak Hoge Raad 180
3.5.3 Ratio van de functie van opzet of bewuste roekeloosheid in het contractenrecht 183
3.5.4 Toepassing in de lagere jurisprudentie 185
3.6 Opzet of aan opzet grenzende roekeloosheid in het verkeersaansprakelijkheidsrecht 188
3.6.1 Historische en juridische achtergrond 188
3.6.2 Rechtspraak Hoge Raad 191
3.6.3 Ratio van de 50%- en 100%-regel 192
3.6.4 Toepassing in de lagere jurisprudentie 196
3.7 Ernstige verwijtbaarheid in het kader van bestuurdersaansprakelijkheid 197
3.7.1 Historische en juridische achtergrond 197
3.7.2 Parlementaire geschiedenis 202
3.7.3 Rechtspraak Hoge Raad 204
3.7.4 De ratio van het criterium ‘ernstig verwijt’ 210
3.7.5 Toepassing in lagere jurisprudentie 213
3.8 Opzet 214
3.8.1 Opzettelijke misleiding van de verzekeraar 214
3.8.2 Opzet van de verkoper (art. 7:23 lid 3 BW) 223
3.8.3 Opzet van derden in verband met risicoaansprakelijkheid (art. 6:178 sub e BW) 225
3.9 Conclusie 225
3.9.1 Inleiding 225
3.9.2 Opzet of roekeloosheid in het verzekeringsrecht 226
3.9.3 Opzet of bewuste roekeloosheid in vervoersrecht 227
3.9.4 Opzet of bewuste roekeloosheid in verband met het regresrecht van uitkeringsinstanties op werkgevers en collega-werknemers 228
3.9.5 Opzet of bewuste roekeloosheid in het contractenrecht 229
3.9.6 Opzet of bewuste roekloosheid in het verkeersaansprakelijkheidsrecht 230
3.9.7 Ernstig verwijt in het bestuurdersaansprakelijkheidsrecht 231
3.9.8 Eindconclusie 232

4 Beoordeling van consistentie (de TRT-toets) 235
4.1 Inleiding 235
4.2 Bewuste roekeloosheid 237
4.2.1 Vergelijking aan de hand van begripsuitleg 237
4.2.2 Vergelijking aan de hand van terminologie 249
4.2.3 Vergelijking aan de hand van ratio 252
4.3 Vergelijking aan de hand van het type rechtssubject 263
4.3.1 Heeft het type rechtssubject invloed op het beschermingsniveau? 263
4.4 Opzet 272
4.4.1 Vergelijking aan de hand van begripsuitleg 272
4.4.2 Vergelijking aan de hand van terminologie 273
4.4.3 Vergelijking aan de hand van ratio 275
4.4.4 Vergelijking aan de hand van type rechtssubject 276
4.5 De TRT-toets: een afrondende beschouwing 277
4.5.1 De vorm van consistentie varieert 277
4.5.2 Twee methoden van wetgeving 279
4.5.3 De methodische keuze is willekeurig 280
4.5.4 Conclusie 281

5 Conclusie en aanbevelingen 283
5.1 Inleiding 283
5.2 Beantwoording van de onderzoeksvraag 284
5.3 Verdient een ander of aangepast model de voorkeur? 285
5.3.1 Drie mogelijke modellen 285
5.3.2 Schuldbegrippen krijgen betekenis binnen hun eigen context 286
5.3.3 Twee alternatieven: regelgeleide of casuïstische rechtsvinding 289
5.3.4 Herijking van het bestaande model van schuldbegrippen 289
5.3.5 Geen schuldbegrippen, maar een model met open normen 293
5.3.6 Conclusie: een keuze voor open normen 302
5.4 Open verwijtbaarheidsnormen in het arbeidsrecht 305
5.4.1 De open verwijtbaarheidsnorm van artikel 7:658 BW 305
5.4.2 De open verwijtbaarheidsnorm van artikelen 7:661 en 6:170 BW 308
5.4.3 De open verwijtbaarheidsnorm in het kader van artikel 7:611 BW 314
5.4.4 De open verwijtbaarheidsnorm in het kader van artikel 7:629 BW 316
5.5 Slotopmerkingen 318

Summary 321
Literatuur 329
Jurisprudentie 339
Curriculum Vitae 351
De Bakelsreeks 353