Secundaire Aansprakelijkheid

Afkortingenlijst 15

1 Inleiding en verantwoording 19
1 Het onderwerp van het onderzoek 19
1.1 Introductie van het onderwerp 19
1.2 De opbouw van dit hoofdstuk 22
2 De aanleiding voor het onderzoek 22
2.1 Een tweetal constateringen 22
2.1.1 Toenemende belangstelling secundaire aansprakelijkheden 22
2.1.2 Terughoudende beoordeling secundaire aansprakelijkheden 25
2.2 Een debat over de reikwijdte van de secundaire zorgplicht 27
3 Het doel en de uitvoering van het onderzoek 27
3.1 Onderzoeksvragen 27
3.2 Toetsingskader 28
3.2.1 De sectoren educatie, recreatie en zorg 28
3.2.2 De huidige reikwijdte van de secundaire zorgplicht 29
3.2.3 De wenselijke reikwijdte van de secundaire zorgplicht 31
4 Methodologie 32
4.1 Nederlands juridisch onderzoek 32
4.1.1 Uitgangspunten en methoden 32
4.1.2 Toelichting rechtspraakonderzoek 32
4.2 Rechtsvergelijking 33
4.2.1 Uitgangspunten 33
4.2.2 Methoden van rechtsvergelijking 34
4.2.3 Toelichting landenkeuze 36
5 De toegevoegde waarde van het onderzoek 39
5.1 Relevantie 39
5.2 Vernieuwing 40
6 Verdere afbakening en terminologie 40
6.1 De secundaire partij en haar secundaire zorgplicht 40
6.2 De private ruimte 43
6.3 De bezoeker van de private ruimte 45
6.4 De beheerder van de private ruimte 46
6.5 Risicoaansprakelijkheden 46
6.6 Overige uitgesloten leerstukken 48
7 De opbouw van het onderzoek 48

2 Theoretisch kader 51
1 Inleiding en opbouw 51
2 De grondslag en de ratio van secundaire aansprakelijkheid 52
2.1 Inleiding 52
2.2 Ieder draagt zijn eigen schade 52
2.3 Berokken een ander geen schade 53
2.4 In loco parentis 55
2.5 Conclusie 57
3 De vestiging van de secundaire aansprakelijkheid (art. 6:162 BW) 58
3.1 Inleiding 58
3.2 De onrechtmatige gedraging 59
3.2.1 De schending van de secundaire zorgplicht 59
3.2.2 Toezichtsfalen 61
3.2.3 Aansprakelijkheid wegens nalaten 62
3.2.3.1 Het algemeen kader 62
3.2.3.2 Gewoon en zuiver nalaten 65
3.2.4 De secundaire zorg(elementen) 67
3.2.5 Tussenconclusie 69
3.3 Andere (vestigings)voorwaarden 70
3.3.1 Causaliteit 70
3.3.2 Schade en toerekenbaarheid 71
3.3.3 Relativiteit 72
3.3.3.1 De afgrenzende functie 72
3.3.3.2 De correctie Langemeijer 74
3.4 De rol van overheidswetgeving en zelfregulering 76
3.4.1 Overheidswetgeving 76
3.4.2 Zelfregulering 76
3.5 Het aansprakelijkheidsantwoord van de vestigingsfase 81
4 De omvang van de secundaire aansprakelijkheid (art. 6:98 BW) 82
4.1 Inleiding 82
4.2 De toerekening naar redelijkheid 83
4.2.1 De corrigerende functie 83
4.2.2 Het aansprakelijkheidsantwoord van art. 6:98 BW 84
5 De toedeling van de secundaire schadelast (art. 6:102 BW) 85
5.1 Inleiding 85
5.2 De toedeling van de effectieve schadelast 85
5.2.1 Hoofdelijke aansprakelijkheid (art. 6:102 BW) 85
5.2.2 Regres (art. 6:10 e.v. BW) 89
6 Conclusie 91
6 Secundaire aansprakelijkheid

3 De secundaire zorgplicht van scholen 93
1 Inleiding en opbouw 93
2 De veiligheid op en rondom scholen 94
2.1 Inleiding 94
2.2 De rol van scholen 94
2.3 De veiligheid(sbeleving) op scholen 96
2.4 Conclusie 103
3 De kenmerken van de (secundaire) zorgplicht van scholen 104
3.1 Inleiding 104
3.2 De afgeleide zorg van scholen 104
3.3 Conclusie 106
4 Het onderwijsrecht 107
4.1 Inleiding 107
4.2 De ontwikkeling van het aansprakelijkheidsrecht binnen het onderwijsrecht 107
4.3 Het huidige onderwijsrecht 111
4.3.1 Enkele opmerkingen vooraf 111
4.3.2 Onderwijsrechtelijke normen 112
4.4 Conclusie 119
5 Jurisprudentieanalyse 119
5.1 Inleiding 119
5.2 Primaire zorgplichten 120
5.2.1 Gevaarlijke materialen 120
5.2.2 Gevaarlijke activiteiten 122
5.3 Secundaire zorgplichten 127
5.3.1 Gevaarlijke materialen 127
5.3.2 Gevaarlijke activiteiten 129
5.3.3 Wangedrag van primaire partijen (pesten, misbruik en geweld) 132
6 Conclusie: de reikwijdte van de secundaire zorgplicht van scholen 136
6.1 De (secundaire) aansprakelijkheid van scholen: algemene conclusies 136
6.2 De reikwijdte van de secundaire zorgplicht van scholen ten opzichte van de primaire zorgplicht 137

4 De secundaire zorgplicht van sportverenigingen 143
1 Inleiding en opbouw 143
2 De veiligheid op en rondom sportverenigingen 145
2.1 Inleiding 145
2.2 De veiligheid(sbeleving) bij sportbeoefening 145
2.3 Conclusie 156
3 De kenmerken van de (secundaire) zorgplicht van sportverenigingen 157
3.1 Inleiding 157
3.2 Verantwoordelijkheidsverdeling tussen sportvereniging en sporter 157
3.3 De toetsingskaders in sport- en spelsituaties 159
3.3.1 De verhoogde aansprakelijkheidsdrempel 159
3.3.2 De afbakening van sport- en spelsituaties 161
3.4 De kenmerken van de door sportverenigingen te betrachten zorg 167
3.4.1 Inleiding 167
3.4.2 Afgeleide zorg 167
3.4.3 De effectiviteit van waarschuwingen 170
3.4.3.1 ‘Effectieve zorg’: de definiëring van een maatstaf 170
3.4.3.2 Consequenties voor de secundaire zorgplicht(toets) 174
3.5 Conclusie 175
4 Het sportrecht 177
4.1 Inleiding 177
4.2 Wet, regelgeving en andere normen 178
4.2.1 Overheidswetgeving 178
4.2.2 Zelfregulering 181
4.3 Conclusie 182
5 Jurisprudentieanalyse 182
5.1 Inleiding 182
5.2 Primaire zorgplichten 183
5.2.1 Onvoldoende veiligheidsmaatregelen of instructies 183
5.2.2 Gevaarlijke terreinen, materialen of activiteiten 187
5.3 Secundaire zorgplichten 195
5.3.1 Onvoldoende veiligheidsmaatregelen of instructies 195
5.3.2 Onzorgvuldig handelen van (mede)sporters 197
6 Conclusie: de reikwijdte van de secundaire zorgplicht van sportverenigingen 200
6.1 De (secundaire) aansprakelijkheid van sportverenigingen: algemene conclusies 200
6.2 De reikwijdte van de secundaire zorgplicht van sportverenigingen ten opzichte van de primaire zorgplicht 202

5 De secundaire zorgplicht van opvang- en zorginstellingen 209
1 Inleiding en opbouw 209
2 De veiligheid in en rondom opvang- en zorginstellingen 211
2.1 Inleiding 211
2.2 De veiligheid(sbeleving) van derden 212
2.3 De veiligheid(sbeleving) van werknemers 215
2.4 De veiligheid(sbeleving) van patiënten 225
2.5 Conclusie 229
3 De kenmerken van de (secundaire) zorgplicht van opvang- en zorginstellingen 231
3.1 Inleiding 231
3.2 De afgeleide zorg van opvang- en zorginstellingen 231
3.3 Het toezichthouderdilemma 234
3.3.1 De vrijheid van patiënten versus de veiligheid van derden 234
3.3.2 Het toezichthouderdilemma in de rechtspraak 238
3.3.3 Consequenties van het toezichthouderdilemma voor de secundaire zorgplicht(toets) 243
3.4 Conclusie 245
4 De voor opvang- en zorginstellingen relevante wet- en regelgeving 246
4.1 Inleiding 246
4.2 Wet, regelgeving en andere normen 247
4.3 Conclusie 256
5 Jurisprudentieanalyse 256
5.1 Inleiding 256
5.2 Primaire zorgplichten 257
5.2.1 Suïcide(pogingen): onvoldoende handhaving van beleid of onjuiste risico-inschattingen 257
5.2.2 Gevaarlijke terreinen, materialen of activiteiten 264
5.3 Secundaire zorgplichten 267
5.3.1 Onvoldoende handhaving van beleid of een onjuiste risicoinschatting 267
5.3.2 Gevaarlijke terreinen, materialen of activiteiten 274
5.3.3 Wangedrag van (mede)patiënten 276
6 Conclusie: de reikwijdte van de secundaire zorgplicht van opvang- en zorg instellingen 281
6.1 De (secundaire) aansprakelijkheid van opvang- en zorginstellingen: algemene conclusies 281
6.2 De reikwijdte van de secundaire zorgplicht van opvang- en zorginstellingen ten opzichte van de primaire zorgplicht 284

6 De secundaire zorgplicht van overige private ruimten 289
1 Inleiding en opbouw 289
2 De veiligheid in en rondom de overige ruimten 290
2.1 Inleiding 290
2.2 Veiligheid(sbeleving) in winkels en winkelcentra 291
2.3 Veiligheid(sbeleving) in horeca- en verblijfsgelegenheden 293
2.4 Veiligheid(sbeleving) in overige spel- en recreatieruimten 298
2.5 Conclusie 301
3 De kenmerken van de (secundaire) zorgplicht van overige ruimten 303
3.1 Inleiding 303
3.2 De afgeleide zorg(plicht) van horecagelegenheden 303
3.3 Conclusie 306
4 De voor overige ruimten relevante wet- en regelgeving 307
4.1 Inleiding 307
4.2 Winkels en winkelcentra 309
4.2.1 Overheidswetgeving 309
4.2.2 Zelfregulering 313
4.3 Horeca- en verblijfsgelegenheden 315
4.3.1 Overheidswetgeving 315
4.3.2 Zelfregulering 318
4.4 Overige spel- en recreatieruimten 320
4.4.1 Overheidswetgeving 320
4.4.2 Zelfregulering 322
4.5 Conclusie 323
5 Jurisprudentieanalyse 324
5.1 Inleiding 324
5.2 Primaire zorgplichten 325
5.2.1 Winkels en winkelcentra 325
5.2.2 Horeca- en verblijfsgelegenheden 331
5.2.3 Overige spel- en recreatieruimten 336
5.3 Secundaire zorgplichten 339
5.3.1 Winkels en winkelcentra 339
5.3.2 Horeca- en verblijfsgelegenheden 344
5.3.3 Overige spel- en recreatieruimten 348
6 Conclusie: de reikwijdte van de secundaire zorgplicht van de overige ruimten 350
6.1 De (secundaire) aansprakelijkheid van de overige ruimten: algemene conclusies 350
6.2 De reikwijdte van de secundaire zorgplicht van de overige ruimten ten opzichte van de primaire zorgplicht 352

7 De secundaire zorgplicht van private ruimten in Amerika 359
1 Inleiding en opbouw 359
2 Een inleiding in het Amerikaanse rechtssysteem 360
2.1 Inleiding 360
2.2 De rechtsbronnen 361
2.3 De rechterlijke organisatiestructuur 363
2.4 De (jury)rechtspraak 364
3 De grondslagen van het Amerikaanse buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht 365
3.1 Inleiding 365
3.2 De Restatement Second and Third of Torts 365
3.3 De vestiging van de (secundaire) aansprakelijkheid 366
3.3.1 Het torts systeem 366
3.3.2 Grondslagen voor aansprakelijkheid 368
3.3.2.1 Intentional torts 368
3.3.2.2 Negligence 369
3.3.2.3 Strict liability 371
3.4 De toedeling van de feitelijke schadelast 372
3.4.1 Een opmerking vooraf 372
3.4.2 De toedelingswijzen ‘joint and several liability’ en ‘several liability‘ 373
3.4.3 De ontwikkeling van de toedelingswijzen binnen de ‘tort reform‘ 375
3.4.4 De status quo van de Amerikaanse toedelingswijzen 379
4 De Amerikaanse secundaire zorgplicht 381
4.1 Inleiding 381
4.2 Het juridisch kader 382
4.2.1 Hoofdregel: no (affirmative) duty 382
4.2.2 Uitzonderingen: wél een (affirmative) duty 383
4.3 De ontstaansvoorwaarden nader beschouwd 383
4.3.1 Een viertal hoofdregels 383
4.3.2 Het belang van de (speciale) relatie 387
4.3.2.1 Van toen naar nu 387
4.3.2.2 De ‘ability to protect‘ 389
4.4 Conclusie 390
5 Amerikaanse jurisprudentieanalyse 391
5.1 Inleiding 391
5.2 De secundaire zorgplicht van scholen 391
5.3 De secundaire zorgplicht van sportverenigingen 397
5.4 De secundaire zorgplicht van opvang- en zorginstellingen 405
5.5 De secundaire zorgplicht van winkels en winkelcentra 411
5.6 De secundaire zorgplicht van horeca- en verblijfsgelegenheden 416
5.7 Samenvattende analyse van de Amerikaanse jurisprudentie 421
6 De reikwijdte van de Nederlandse secundaire zorgplicht ten opzichte van de Amerikaanse secundaire zorgplicht 432
6.1 Inleiding 432
6.2 De grondslag en de ratio van de (secundaire) zorgplicht 432
6.3 De onrechtmatige daad versus de negligent act 435
6.4 De Nederlandse en Amerikaanse criteria voor gevaarzetting 436
6.5 De rol van de speciale relatie 437
6.6 De toedeling van de feitelijke schadelast 439
7 Conclusie 440
7.1 Inleiding 440
7.2 De vestiging van de secundaire zorgplicht 441
7.3 De toedeling van de (feitelijke) schadelast aan de secundaire partij 443

8 De (rechtsvergelijkende) analyse: de huidige en de wenselijke reikwijdte van de secundaire zorgplicht van private ruimten 445
1 De kern en opbouw van dit hoofdstuk 445
2 De huidige reikwijdte van de secundaire zorgplicht: de belangrijkste (sector- en rechtsvergelijkende) conclusies 447
2.1 Een korte terugblik 447
2.2 De reikwijdte van de secundaire zorgplicht op sectorniveau 448
2.3 De secundaire zorgplicht in rechtsvergelijkend perspectief 450
3 De kenmerken van (en de bezwaren tegen) de secundaire zorgplicht 452
3.1 Inleiding 452
3.2 De (gebrekkige) voorzienbaarheid 452
3.2.1 Overkoepelende beschouwingen en vertrekpunten 452
3.2.2 Enkele aantekeningen op de geschetste vertrekpunten 456
3.3 Andere bezwaren tegen secundaire aansprakelijkheden 462
3.3.1 Inleiding 462
3.3.2 Morele bezwaren 462
3.3.3 Het huidige hoofdelijkheidssysteem 464
3.3.4 De ontwikkeling van een claimcultuur 468
3.3.5 Preventieve bezwaren 469
3.4 Tussenconclusie: bezwaren vragen om een debat over de wenselijke reikwijdte van de secundaire zorgplicht 470
4 Terughoudendheid bij de beoordeling van de secundaire zorgplicht 471
4.1 Is een principiële terughoudendheid of categorische afwijzing van de secundaire zorgplicht gewenst? 471
4.2 Consequenties voor de te stellen voorzienbaarheidseisen 477
5 Alternatieve omgangswijzen met secundaire zorgplichten 480
5.1 Terugblik en probleemstelling 480
5.2 De omvang van de aansprakelijkheid: de redelijke toerekening van art. 6:98 BW 482
5.2.1 Het (niet) toerekenen van bepaalde schadeposten 482
5.2.2 Tussenconclusie: biedt art. 6:98 BW een voldoende tegemoetkoming aan de geschetste bezwaren? 486
5.3 De toedeling van de schadelast: partiële aansprakelijkheid naast hoofdelijke aansprakelijkheid 489
5.3.1 Inleiding en opbouw 489
5.3.2 De keerzijde van het Nederlandse hoofdelijkheidssysteem voor secundaire partijen nader belicht 490
5.3.3 Het Amerikaanse alternatief van ‘several liability‘ 492
5.3.4 De toegevoegde waarde van partiële aansprakelijkheid in het Nederlandse recht 493
5.3.4.1 Inleiding 493
5.3.4.2 De voordelen van een partieel systeem in het Nederlandse recht 494
5.3.4.3 De wenselijkheid van de handhaving van (óók) een hoofdelijkheidssysteem 496
5.3.5 De uitwerking van de voorwaarden voor partiële aansprakelijkheid 499
5.3.5.1 Inleiding 499
5.3.5.2 De secundaire partij 500
5.3.5.3 Een beperkt verwijt 501
5.3.5.4 De bezwaarlijkheid van een open norm 508
5.3.6 De incorporatie van partiële aansprakelijkheid in het Nederlandse rechtssysteem 515
5.3.6.1 Inleiding 515
5.3.6.2 De incorporatiemogelijkheden 515
5.3.6.3 De specifieke incorporatiewijzen 518
5.3.7 De literatuur: voor- en tegenstanders van partiële aansprakelijkheid 519
5.3.8 De positie van het slachtoffer nader belicht 527
5.4 De verhouding tussen art. 6:98 BW en partiële aansprakelijkheid 530
6 Conclusie 533

Literatuurlijst 535
Jurisprudentieregister 567
Trefwoordenregister 581