Ethiek en recht in kort bestek

1 Moraliteit en ethiek 13
1.1 Inleiding 13
1.2 Kenmerken van moraliteit 16
1.2.1 Moraliteit gaat over gedrag van mensen 16
1.2.2 Moraliteit is normatief 18
1.3 De bouwstenen van de moraliteit 20
1.4 Moraliteit, fatsoen, religie en recht 28
1.5 Moraliteit en ethiek 29
Vragen en opdrachten bij hoofdstuk 1 32
Fragment 1 Verantwoordelijkheid 36
Fragment 2 De vrije wil en het recht 38

2 Plichtethiek 39
2.1 Inleiding 39
2.2 De plichtethiek volgens Kant 40
2.3 De verplichtende plicht 42
2.4 De morele wet 44
2.5 Kritiek op Kant 48
2.6 Recht en plichtethiek 49
Vragen en opdrachten bij hoofdstuk 2 52
Fragment 3 De categorische imperatief 56
Fragment 4 Dierenrechten 58

3 Gevolgenethiek 61
3.1 Inleiding 61
3.2 Het utilisme 62
3.3 Algemeenheid en gelijkwaardigheid 65
3.4 Soorten genot 66
3.5 Kritiek op het utilisme 68
3.6 Gevolgenethiek in het recht 72
Vragen en opdrachten bij hoofdstuk 3 75
Fragment 5 Utilisme 79
Fragment 6 Het schadebeginsel 81

4 Deugdethiek 83
4.1 Inleiding 83
4.2 De deugden 85
4.3 De kardinale deugden 88
4.4 Deugdethiek en recht 91
4.5 Kritiek op de deugdethiek 93
Vragen en opdrachten bij hoofdstuk 4 95
Fragment 7 Het menselijk geluk volgens Aristoteles 99
Fragment 8 De Hoge Raad en de Tweede Wereldoorlog 101

5 Integriteit 103
5.1 Inleiding 103
5.2 Persoonlijke integriteit 104
5.2.1 Formele criteria 104
5.2.2 Morele inhoud 107
5.2.3 Zelfrespect, schuld en schaamte 109
5.2.4 Persoonlijke integriteit en het recht 111
5.3 Professionele integriteit 112
5.3.1 Inleiding 112
5.3.2 De integere professional 113
5.3.3 Kenmerken van een integere professional 114
5.3.4 Spanningen tussen verantwoordelijkheden 119
5.3.5 Het belang van professionele integriteit 122
5.3.6 Integriteitsbeleid 124
5.3.7 Het signaleren en melden van misstanden 126
5.3.8 Wettelijke sancties 131
Vragen en opdrachten bij hoofdstuk 5 133
Fragment 11 Integriteit volgens Christine Korsgaard 138
Fragment 12 Om de integriteit van het Openbaar Bestuur 140

6 Rechtvaardigheid 143
6.1 Inleiding 143
6.2 Distributieve rechtvaardigheid 145
6.3 Rechtvaardigheid in het strafrecht 154
6.4 Procedurele rechtvaardigheid 160
6.5 Nogmaals de relatie tussen recht en ethiek, het positivisme en het natuurrecht 165
Vragen en opdrachten bij hoofdstuk 6 168
Fragment 9 Tegen de doodstraf 172
Fragment 10 Ter verdediging van de doodstraf 174

Bijlage: Stappenplan als hulpmiddel bij het beantwoorden van ethische vraagstukken 177
Voorbereidende fase 177
Ordenende fase 177
Brainstormfase 177
Evaluerende fase 178
Beslissingsfase 178
Verantwoordingsfase 178

Geraadpleegde literatuur 179
Trefwoordenregister 185