De Dashboardsamenleving

1 Algemene inleiding 21
1.1 Historische probleemcontext: van oude beschaving naar netwerksamenleving 22
1.2 Afbakening thema 30
1.3 Relevantie van het onderzoek 31
1.4 Sociale ordening in functie van moresvorming: stand van zaken 33
1.5 Twee perspectieven: morele coherentie en institutionele inrichting 38
1.6 Onderzoeksvragen 40
1.7 Methodologie 41
1.8 Opbouw van het boek 53

2 Kanttekeningen bij de improvisatiemaatschappij 57
2.1 Inleiding 57
2.2 Verbetering: een moeilijk concept 58
2.3 Methodologische annotaties, structuur en conceptuele opbouw 64
2.3.1 Op zoek naar een laterale oplossing 65
2.3.2 Concept engineering 67
2.4 Weeffouten, vreemde patronen en open gaten 72
2.4.1 Morele weeffouten (type 6) 75
2.4.2 Complexiteitstheorie: geen geruststellende patronen 82
2.4.3 Gaten in onze informatie, cognitieve en morele vermogens 92
2.5 Conclusie en reflecties 94

3 Burgerschap in ontwikkeling 99
3.1 Inleiding 99
3.2 Van het burgherlick leven tot emerging governance 99
3.3 Transformatie naar een ‘dashboardburgerschap’ onlife 105
3.3.1 Gevolg 1: uitbouw van een nieuwe wetenschap 110
3.3.2 Gevolg 2: aanvullende realiteit (AR) bij wetgeving en ordehandhaving 114
3.3.3 Gevolg 3: een vervaging tussen realiteit en virtualiteit 120
3.3.4 Gevolg 4: de ontwikkeling van een nieuwe besturingsfilosofie (ego-opticon) 128
3.4 Conclusie en reflecties 151

4 Het morele kompas 155
4.1 Inleiding 155
4.2 Extrapolatie van een gematerialiseerde moraliteit 156
4.3 Gedachte-experiment: het morele kompas 160
4.4 Hypothese van een nieuwe moraal (6e type) 169
4.4.1 Moraal in ontwikkeling: transitie naar een nietcerebrale gereedschapskist 173
4.4.2 Implicaties van een diagonale moraliteit 176
4.5 Collectief transhumaan geweten: verbetering als inzet 178
4.5.1 In functie van normatieve problemen 178
4.5.2 In functie van systemische problemen 180
4.5.3 In functie van een psychisch welzijn 182
4.6 Conclusie en reflecties 183

5 In het spoor van Prometheus: morele dilemma’s 187
5.1 Inleiding 187
5.2 Hermeneutische cirkel van keuzeprobleemdomeinen 190
5.2.1 Domein I: morele dilemma’s i.v.m. voorspelbaarheid, evenwicht en afstemming 193
5.2.2 Domein II: morele dilemma’s i.v.m. het ontwerp van een ego-opticon 218
5.2.3 Domein III: morele dilemma’s i.v.m. een moreel kompas 227
5.3 Conclusie en reflecties 235
5.4 Suggesties voor vervolgonderzoek 237

Epiloog 239
Referenties 251
Figuren- en tabellenlijst 267
Curriculum Vitae 269