De Raad ontraadseld

Voorwoord 5

1 De (democratische) rechtsstaat 11
1.1 Wat is een rechtsstaat? 11
1.2 Democratie en rechtsstaat 14
1.3 Checks and balances 15

2 Een Hoog College van Staat 17
2.1 Wat is een Hoog College van Staat? 17
2.2 Onafhankelijk en zelfstandig 18
2.3 Onderscheid relevant? 19

3 Een kleine geschiedenis 21
3.1 De oorsprong 21
3.2 Oranje en de Opstand 22
3.3 De Raad in de Republiek 23
3.4 Bataven, Fransen en het Koninkrijk 24
3.5 De oorlogsjaren 25
3.6 De moderne tijd 26
3.7 De Raad in de 21ste eeuw 27

4 Taken van de Raad van State 29
4.1 Wat zegt de Grondwet? 29
4.2 Adviseren over wetgeving 29
4.3 Adviseren over geschilbeslechting en rechtspraak 30
4.4 Twee hoofdtaken, twee Afdelingen 31
4.5 De Raad van State als instituut 31
4.6 De uitoefening van het koninklijk gezag 32

5 De Raad van State anno nu 35
5.1 In het hart van Den Haag 35
5.2 Organisatie 36
5.3 De grondwettelijke Raad 38
5.4 De Koning voorzitter van de grondwettelijke Raad 39
5.5 Leden van de Raad 40
5.6 Verantwoordelijkheid in de democratische rechtsstaat 40
5.7 De vice-president, taken en bevoegdheden 42
5.8 De benoeming van de vice-president 43
5.9 Staatsraden in de Afdelingen 45
5.10 Selectie en benoeming staatsraden 46
5.11 Staatsraden bestuursrechtspraak 46
5.12 Staatsraden advisering 47
5.13 Benoeming op aanbeveling van de Raad 47
5.14 De Raad in tijden van corona 49

6 De Raad van State van het Koninkrijk 51
6.1 Achtergrond 51
6.2 Autonomie, toezicht en samenwerking 52
6.3 Inrichting 54
6.4 De Raad en het Koninkrijk 55
6.5 Staatsraden van het Koninkrijk 56
6.6 Koninkrijkstaken nader bezien 57
6.7 Geschillenbeslechting 58
6.8 Overig 59

7 De Afdeling advisering: het wetgevings- en adviesproces 61
7.1 Achtergrond 61
7.2 Verplichte advisering 63
7.3 Werkwijze Afdeling advisering 64
7.4 Beoordelingskader 69
7.5 Dicta 73

8 De Afdeling advisering: overige taken en positie 77
8.1 Gevraagde onverplichte adviezen en voorlichtingen 77
8.2 Ongevraagde of spontane adviezen en beschouwingen 80
8.3 Bijzondere taken: geschillen tussen overheden, vernietigingsbesluiten, naturalisaties en onteigeningen 81
8.4 Advies Miljoenennota en onafhankelijke begrotingsrapportage 83
8.5 Klimaatbeschouwing 85
8.6 Ontwikkeling van de positie van de Afdeling advisering 87

9 Tien relevante adviezen van de Afdeling advisering 103
Vooraf 103
1. Spreidingswet 103
2. Coronamaatregelen 105
3. Nood- en crisisrecht 106
4. Het recht op onderwijs 107
5. Referendum 108
6. Wetboek van strafvordering 110
8. Toekomst ProRail 113
9. Hersteloperatie kinderopvangtoeslag 114

10. Verhoudingen tussen het Rijk, provincies en gemeenten 115
10 De Afdeling bestuursrechtspraak: taak, organisatie en samenstelling 117
10.1 De Afdeling bestuursrechtspraak en de organisatie van de bestuursrechtspraak 117
10.2 Taken van de Afdeling bestuursrechtspraak 119
10.3 De organisatie van de Afdeling bestuursrechtspraak 122
10.4 De staatsraden 124
10.5 Samenwerking en afstemming tussen bestuursrechters 125
10.6 Regelingen van en voor de Afdeling bestuursrechtspraak 128

11 De Afdeling bestuursrechtspraak: soorten zaken en deelnemers aan de procedure 131
11.1 Wanneer komt een zaak bij de Afdeling bestuursrechtspraak? 131
11.2 Wat voor soort zaken behandelt de Afdeling bestuursrechtspraak en hoeveel? 133
11.3 Hoeveel zaken behandelt de Afdeling bestuursrechtspraak per jaar? 135
11.4 Wie doen er mee aan de procedure bij de bestuursrechter? 136
11.5 Hoelang duurt een (hoger)beroepszaak? 139
11.6 Wat kan de bestuursrechter wel en niet betekenen voor de burger? 141
11.7 Hoe vaak ‘wint’ de burger bij de bestuursrechter? 145

12 De Afdeling bestuursrechtspraak: de (hoger)beroepsprocedure 149
12.1 Hoe verloopt de procedure in een (hoger)beroepszaak? 149
12.2 Hoe toetst de bestuursrechter overheidsbesluiten? 153
12.3 De uitspraak – soorten uitspraken 156

13 Tien relevante uitspraken van de Afdeling bestuursrechtspraak 161
Vooraf 161
1. Het einde van het alcoholslotprogramma 162
2. Gaswinning uit het Groningenveld 164
3. Over stikstof, Aerius en Porthos 166
4. Over de openbaarheid van sms- en WhatsApp-berichten 168
5. Het dakterras en het vertrouwensbeginsel 169
6. De kinderopvangtoeslaguitspraken; van alles-of-niets naar evenredigheid 171
7. De woningsluiting in Harderwijk en het evenredigheids beginsel 173
8. Het kinderpardon en evenredigheid 174
9. Over gezinshereniging en de nareismaatregel 176
10. Kinderopvangtoeslag en de verhouding tussen wetgever en rechter 178

14 De toekomst 181
14.1 Verandering? 181
14.2 Kennis en informatie 182
14.3 De staatsraden 183
14.4 Advisering 184
14.5 Bestuursrechtspraak 185
14.6 Luiken open 187

Lijst van afbeeldingen en rechthebbenden 191