Stemmen bij volmacht

1 Inleiding 11
1.1 De procedure om bij volmacht te stemmen 12
1.1.1 De op schriftelijke aanvraag verleende volmacht 12
1.1.2 De onderhands verleende volmacht 15
1.1.3 De meerwaarde van beide procedures 17
1.2 Aanleiding voor dit onderzoek 19
1.3 Centrale onderzoeksvraag 21
1.4 Afbakening van dit onderzoek 23
1.5 Enkele belangrijke begrippen in dit onderzoek 25
1.5.1 Stemlokaal en stembureau 25
1.5.2 Kiesgerechtigden, stemgerechtigden en kiezers 26
1.5.3 Volmachtgerechtigde, volmachtgever en gevolmachtigde 26
1.6 Onderzoeksopzet 26

2 Fundamentele kritiek op de Nederlandse regeling om bij volmacht te stemmen 31
2.1 Stemvrijheid 34
2.1.1 Rechtsbronnen 34
2.1.2 Betekenis 36
2.1.3 Belang 38
2.1.4 Bedenkingen tegen het stemmen bij volmacht 38
2.2 Het stemgeheim 40
2.2.1 Rechtsbronnen 40
2.2.2 Betekenis 41
2.2.3 Belang 43
2.2.4 Bedenkingen tegen het stemmen bij volmacht 45
2.3 Stemgelijkwaardigheid 46
2.3.1 Rechtsbronnen 46
2.3.2 Betekenis 47
2.3.3 Belang 50
2.3.4 Bedenkingen tegen het stemmen bij volmacht 51
2.4 Deelconclusie 52

3 Alternatieven voor het stemmen bij volmacht 55
3.1 Andere alternatieve stemmethoden 56
3.1.1 Vervroegd stemmen in het stemlokaal 58
3.1.2 Mobiele stembureaus 58
3.1.3 Briefstemmen 59
3.2 De verhouding tot fundamentele beginselen 60
3.2.1 Stemvrijheid 60
3.2.2 Stemgeheim 65
3.2.3 Stemgelijkwaardigheid 66
3.3 Deelconclusie 67

4 Het gebruik van volmachten bij verkiezingen in Nederland 71
4.1 Verhouding: ‘in persoon’ versus ‘bij volmacht’ 71
4.2 Verhouding: ‘schriftelijk aangevraagde’ versus ‘onderhands verstrekte’ volmachtbewijzen 77
4.3 Acceptabel of al te zeer ingeburgerd? 86
4.4 Deelconclusie 91

5 Maatregelen tegen misbruik: restricties 95
5.1 Beperking kring volmachtgevers 96
5.1.1 De maatregel 96
5.1.2 Ontwikkeling van de maatregel 96
5.1.3 Kanttekening(en) 98
5.2 Beperking kring gevolmachtigden 101
5.2.1 De maatregel 101
5.2.2 Ontwikkeling van de maatregel 101
5.2.3 Kanttekening(en) 105
5.3 Beperking locatie waar volmacht kan worden verleend 105
5.3.1 De maatregel 105
5.3.2 Ontwikkeling van de maatregel 106
5.3.3 Kanttekening(en) 107
5.4 Beperking aantal volmachten 109
5.4.1 De maatregel 109
5.4.2 Ontwikkeling van de maatregel 109
5.4.3 Kanttekening(en) 111
5.5 Overleggen kopie identiteitsdocument 111
5.5.1 De maatregel 111
5.5.2 Ontwikkeling van de maatregel 112
5.5.3 Kanttekeningen 114
5.6 Deelconclusie 115

6 Maatregelen tegen misbruik: toezicht 117
6.1 Stemgelijkwaardigheid 117
6.2 Stemvrijheid 120
6.2.1 De onderhands verleende volmacht 121
6.2.2 De volmacht op schriftelijke aanvraag 122
6.3 Deelconclusie 125

7 Maatregelen tegen misbruik: strafbepalingen 127
7.1 Selectie van relevante strafbepalingen 130
7.2 Artikel Z 4 Kieswet: het verbod op het kopen en verkopen van volmachtbewijzen 132
7.3 Artikel Z 6 Kieswet: het verbod om voor overledenen te stemmen 138
7.4 Artikel Z 8 Kieswet: het verbod op het ronselen van volmachtbewijzen 140
7.5 Verbod op het te koop aanbieden van stempassen? 142
7.6 Deelconclusie 145

8 Stemmen bij volmacht in andere landen 147
8.1 België 147
8.1.1 Restricties 149
8.1.1.1 Beperking kring volmachtgevers 150
8.1.1.2 Beperking kring gevolmachtigden 154
8.1.1.3 Beperking geldigheidsduur volmacht 156
8.1.1.4 Beperking aantal volmachten 157
8.1.2 Toezicht 158
8.1.2.1 Attest bij het volmachtbewijs 159
8.1.2.2 Aantekening op de oproepingsbrief 164
8.1.3 Strafbepalingen 165
8.1.3.1 Art. 201 Kieswetboek 166
8.1.3.2 Strafbepalingen in het Vlaams Gewest 169
8.1.3.3 Strafbepalingen in het Waals Gewest 171
8.1.4 Belang van de regeling 172
8.2 Frankrijk 172
8.2.1 De regeling 173
8.2.2 Restricties 174
8.2.2.1 Beperking kring volmachtgevers 175
8.2.2.2 Beperking kring gevolmachtigden 177
8.2.2.3 Beperking geldigheidsduur volmacht 178
8.2.2.4 Beperking aantal volmachten 178
8.2.3 Belang van de regeling 178
8.3 Verenigd Koninkrijk 180
8.3.1 De regeling 180
8.3.2 Restricties 181
8.3.2.1 Beperking kring volmachtgevers 182
8.3.2.2 Beperking kring gevolmachtigden 184
8.3.2.3 Beperking geldigheidsduur volmacht 185
8.3.2.4 Beperking aantal volmachten 185
8.3.3 Belang van de regeling 186
8.4 Deelconclusie 188

9 Voorlichting 191
9.1 Het belang van voorlichting 192
9.2 Gedegen voorlichting 196
9.2.1 Kenmerken van gedegen voorlichting 197
9.2.2 Opzet van een steekproef 198
9.2.3 Resultaat van de steekproef 200
9.2.3.1 Correctheid 201
9.2.3.2 Volledigheid 202
9.2.3.3 Beginselsensitiviteit 203
9.3 Het gebruik van volmachten in de praktijk 206
9.3.1 Volmachtgerechtigdheid 207
9.3.2 Stemgelijkwaardigheid 209
9.3.3 Het maximumaantal aan te nemen volmachten 211
9.4 Deelconclusie 212

10 Conclusie en aanbevelingen 215
10.1 Houdbaarheid van een regeling om bij volmacht te stemmen 215
10.2 Houdbaarheid van de huidige regeling om bij volmacht te stemmen 219
10.2.1 Terugdringen gebruik volmachten 223
10.2.1.1 Aanvullend nog een alternatieve stemmethode aanbieden 224
10.2.1.2 Meer aandacht voor bestaande regels 227
10.2.1.3 Een administratieve drempel 228
10.2.2 Robuuster waarborgen van fundamentele beginselen voor vrije en eerlijke verkiezingen 231
10.2.2.1 Stemvrijheid 231
10.2.2.2 Stemgeheim 237
10.2.2.3 Stemgelijkwaardigheid 238
10.3 Slot 239

Literatuurlijst 243