Als ik nu sorry zeg, beken ik dan schuld?

1 Inleiding 13
1.1 Excuses en de schaduw van een juridische procedure 13
1.2 Probleemomschrijving 14
1.3 Plaatsbepaling en onderzoeksdoel 16
1.4 De civiele procedure en de medische tuchtprocedure 18
1.5 Onderzoeksvraag 22
1.6 Opzet en methode van het onderzoek 23
1.7 Relevantie 25
1.7.1 Wetenschappelijke relevantie 25
1.7.2 Maatschappelijk relevantie 26

2 Definitie en effectiviteit van excuses 29
2.1 Inleiding 29
2.2 Definitie 30
2.3 De effecten van het aanbieden van excuses 37
2.3.1 Algemene effecten vanuit het perspectief van het slachtoffer 38
2.3.2 Effecten in een civielrechtelijke context 39
2.3.3 De invloed van excuses op het oordeel van rechters 42
2.4 Factoren die de effectiviteit van excuses kunnen beïnvloeden 45
2.4.1 De elementen waaruit de excuses zijn opgebouwd 45
2.4.2 Het moment waarop excuses worden aangeboden 49
2.4.3 Oprechtheid 50
2.4.4 Hoogte van de schade en bewijs voor verwijtbaarheid 51
2.5 De bereidheid om excuses aan te bieden 52
2.5.1 Positieve effecten voor normschenders 53
2.5.2 Redenen om geen excuses aan te bieden 54
2.5.3 Factoren die de bereidheid om excuses aan te bieden kunnen beïnvloeden 57
2.5.4 Tussenconclusie 60
2.6 Conclusie 61

3 Excuses in het civiele recht 63
3.1 Inleiding 63
3.2 Excuses en het erkennen van aansprakelijkheid 64
3.3 Excuses en het verval van verzekeringsdekking 69
3.4 Excuses en het erkennen van feiten 72
3.5 Excusesbeschermende wetgeving 74
3.5.1 Vormgeving 75
3.5.2 Voor- en nadelen 76
3.5.3 Discussie over excusesbeschermende wetgeving in de Nederlandse literatuur 78
3.6 Het vorderen van excuses 80
3.6.1 Wettelijke basis 81
3.6.2 Bezwaren tegen het bestaan van een mogelijkheid om excuses in rechte af te dwingen 84
3.7 Conclusie 86

4 Jurisprudentieonderzoek: doel en methode 89
4.1 Inleiding 89
4.2 Doel 89
4.3 Methode 90
4.3.1 Selectie van de uitspraken 91
4.3.2 Codeerproces 91
4.4 Beperkingen van het jurisprudentieonderzoek 94
4.5 Plan van behandeling 95

5 Jurisprudentieonderzoek: de rol van excuses in de civiele rechtspraak 97
5.1 Inleiding 97
5.2 Excuses en het vaststellen van feiten 100
5.2.1 Erkenning van feiten door het aanbieden van excuses buiten rechte 101
5.2.1.1 Argumentatieschema’s 104
5.2.1.2 De toelaatbaarheid van excuses als bewijsmiddel 115
5.2.2 Erkenning van feiten door het aanbieden van excuses in rechte 116
5.3 Aanbieden van excuses en het erkennen van aansprakelijkheid 118
5.3.1 Excuses impliceren een erkenning van aansprakelijkheid of een andere juridische kwalificatie 119
5.3.1.1 Erkenning pensioenaanspraak 120
5.3.1.2 Erkenning beroepsfout 121
5.3.2 Excuses impliceren geen erkenning van aansprakelijkheid of een andere juridische kwalificatie 122
5.3.2.1 Met het aanbieden van excuses wordt geen verantwoordelijkheid genomen voor het vermeende foutieve handelen 123
5.3.2.2 De aangeboden excuses dienen enkel te worden opgevat als een immateriële tegemoetkoming 126
5.3.3 Tussenconclusie 128
5.4 Excuses als omstandigheid bij de invulling van een open norm 129
5.4.1 Aangeboden excuses werken positief voor aanbieder 130
5.4.1.1 Zaken waarin partijen in een duurrelatie tot elkaar staan 131
5.4.1.2 Aansprakelijkheidszaken 133
5.4.1.3 Faillissementszaken 139
5.4.2 Aangeboden excuses werken niet positief voor de aanbieder 140
5.4.3 Het uitblijven van excuses als omstandigheid bij de invulling van open normen 143
5.5 Verplichting tot het aanbieden van excuses 145
5.6 Obiter dictum over het aanbieden van excuses 147
5.7 Conclusie 149

6 Jurisprudentieonderzoek: gevorderde excuses in de civiele procedure 151
6.1 Inleiding 151
6.2 Vorm excuses 152
6.3 Kwalificatie van de vordering tot het aanbieden van excuses 156
6.4 De beoordeling van de vordering tot het aanbieden van excuses 159
6.4.1 Afgewezen vorderingen tot het aanbieden van excuses 160
6.4.1.1 Principiële argumenten 161
6.4.1.2 Contextgebonden argumenten 165
6.4.2 Toegewezen vorderingen tot het aanbieden van excuses 167
6.5 Conclusie 169

7 Jurisprudentieonderzoek: de rol van excuses in de medische tuchtrechtspraak 171
7.1 Inleiding 171
7.2 Excuses en het vaststellen van feiten 174
7.3 Aanbieden van excuses en het erkennen van tuchtrechtelijk verwijtbaar handelen 180
7.4 Excuses als omstandigheid bij de invulling van een open norm 185
7.4.1 De rol van excuses bij het oordeel omtrent tuchtrechtelijke verwijtbaarheid 185
7.4.2 De rol van excuses bij het vaststellen van de maatregel 190
7.4.2.1 Excuses als verzachtende omstandigheid bij keuze maatregel 192
7.4.2.2 Excuses niet doorslaggevend bij keuze maatregel 196
7.4.2.3 Aangeboden excuses gelden niet als verzachtende omstandigheid bij keuze maatregel 199
7.4.2.4 Uitblijven excuses als verzwarende omstandigheid bij keuze maatregel 200
7.5 Verplichting tot het aanbieden van excuses 201
7.5.1 Uitspraken waarin het uitblijven van het aanbieden van excuses niet tuchtrechtelijk verwijtbaar wordt geacht 203
7.5.1.1 Contextgebonden argumenten 204
7.5.1.2 Principieel argument 206
7.5.1.3 Wel verplichting, geen tuchtrechtelijk verwijt 207
7.5.2 Uitspraken waarin het uitblijven van het aanbieden van excuses wel tuchtrechtelijk verwijtbaar wordt geacht 209
7.5.3 De grondslag en de reikwijdte van de verplichting tot het aanbieden van excuses 212
7.6 Obiter dictum over het aanbieden van excuses 216
7.7 Gevorderde excuses 217
7.8 Conclusie 218

8 Jurisprudentieonderzoek: vergelijking en conclusie 221
8.1 Inleiding 221
8.2 Vergelijking civiele rechtspraak en de medische tuchtrechtspraak 221
8.2.1 Excuses en het vaststellen van feiten 223
8.2.2 Aanbieden van excuses en het erkennen van (tuchtrechtelijke) aansprakelijkheid 224
8.2.3 Excuses als omstandigheid bij de invulling van een open norm 226
8.2.4 Verplichting tot het aanbieden van excuses 228
8.2.5 Obiter dictum over het aanbieden van excuses 231
8.2.6 Gevorderde excuses 232
8.3 De verschillende manieren waarop excuses een rol spelen: belemmerend of bevorderend? 233
8.4 Betekenis voor het vervolg van het onderzoek 236
8 Als ik nu sorry zeg, beken ik dan schuld?

9 Observatieonderzoek en interviewstudie: doel en methode 239
9.1 Inleiding 239
9.2 De keuze voor kwalitatief onderzoek 239
9.3 Doel 240
9.4 Selectie van gevallen 241
9.5 Uitvoering dataverzameling 242
9.5.1 Studie 1: Observatie van zittingen 242
9.5.2 Studie 2: Interviews met schadeveroorzakers 244
9.6 Omvang van de steekproef 245
9.7 Data-analyse 246

10 Observatieonderzoek en interviewstudie: uitkomsten 249
10.1 Inleiding 249
10.2 Uitkomsten observaties zittingen 249
10.2.1 Excuses aangeboden ter zitting 249
10.2.1.1 Het uiten van medeleven 250
10.2.1.2 Het erkennen van een fout 250
10.2.1.3 Het uiten van spijt of berouw 252
10.2.1.4 Overige elementen 253
10.2.1.5 Aanbieden van excuses onder de verwerping van verantwoordelijkheid 255
10.2.1.6 Excuses aangeboden door procesvertegenwoordigers 255
10.2.1.7 Samenvattend 256
10.2.2 Andere wijzen waarop excuses ter sprake kwamen 258
10.2.2.1 Excuses aangeboden voorafgaand aan de zitting 258
10.2.2.2 De wens om excuses te ontvangen 258
10.2.3 Tussenconclusie 260
10.2.4 Excuses als bewijsmiddel 261
10.2.5 Zittingspraktijk 263
10.2.5.1 Naar aanleiding waarvan werden excuses aangeboden 264
10.2.5.2 De wijze waarop door de (tucht)rechter op de aangeboden excuses werd gereageerd 266
10.2.5.3 De mate waarin procespartijen zelf aan het woord kwamen 268
10.2.5.4 Aandacht voor achterliggende belangen 269
10.2.6 Conflictescalatie 272
10.2.7 Hoedanigheid procespartijen en aanwezigen tijdens de zitting 277
10.3 Uitkomsten interviewstudie 278
10.3.1 Redenen om geen excuses aan te bieden 279
10.3.2 Redenen om wel excuses aan te bieden 281
10.3.3 Samenvattend 282
10.4 Conclusie 283

11 Conclusie en aanbevelingen 287
11.1 Inleiding 287
11.2 Belemmerende factoren 288
11.2.1 De mogelijkheid dat excuses een erkenning van aansprakelijkheid inhouden 289
11.2.2 De mogelijkheid dat excuses worden gebruikt als bewijsmiddel 293
11.2.3 Perceptie van schadeveroorzakers dat het aanbieden van excuses leidt tot negatieve juridische consequenties 295
11.3 Stimulerende factoren 296
11.3.1 Het bestaan van een verplichting tot het aanbieden van excuses 296
11.3.2 Excuses als remedie 297
11.3.3 Het meewegen van wel/niet aangeboden excuses bij het toepassen van het materiële recht 298
11.3.4 Het stimuleren van het aanbieden van excuses tijdens de mondelinge behandeling 299
11.3.5 De daadwerkelijke schadeveroorzaker betrokken maken bij de procedure 299
11.3.6 Het creëren van een mogelijkheid om excuses aan te bieden 300
11.4 Tot slot 301

Jurisprudentielijst civiele rechtspraak 303
Jurisprudentielijst medische tuchtrechtspraak 309
Literatuurlijst 313

Bijlagen 345
Bijlage 1: Codeerschema’s jurisprudentieonderzoek 347
Bijlage 2: Overzicht ECLI-nummers civiele rechtspraak van de in de hoofdstukken 5 en 6 besproken categorieën 359
Bijlage 3: Overzicht ECLI-nummers uitspraken Tuchtcolleges voor de Gezondheidszorg van de in hoofdstuk 7 besproken categorieën 367
Bijlage 4: Theoretische verwachtingen observatieonderzoek en interviewstudie 373
Bijlage 5: Observatieschema zittingen 379
Bijlage 6: Interviewschema 385
Bijlage 7: Indexen 391