Hoe hoort het eigenlijk?

Ten geleide 10

Bij de eerste druk (1939) 10
Bij de geheel herschreven uitgave (1999) 11
Bij de eerste herziene uitgave (2007) 13
Bij de tweede herziene uitgave (2013) 15
Bij deze derde herziene uitgave (2018) 16

I Etiquette is niet tuttig, maar nuttig! 17
1 Omgangsvormen, hoezo? 17
Etiquette houdt de boel bij elkaar 18
2 Ontwikkeling van etiquette 20
3 ‘Nette praat’ 21
Wel of niet ‘Smakelijk eten’ zeggen 22

II Etiquette en kinderen 27
1 Verloedering? Het nut van de paplepel 27
2 Voordelen van het jong aanleren van etiquetteregels 30
3 ‘Kinderen weten hoe het hoort’ 32
Toverwoorden 32 – Goed reisgedrag 32

III Omgang in het dagelijks leven 35
1 Basisregels 35
2 Begroeten 37
Handenschudden vroeger 37 – Kussen vroeger 39
Huidige begroetingsvormen 40 – Wel of niet handenschudden 42
Gezelschapskus 44 – Wie groet wie? 46 – Hoe groet u? 48
3 Voorstellen 49
Namen noemen 50 – Aanspreekvormen 51
4 Tutoyeren 52
Je en jij zeggen in Nederland en Vlaanderen 53
5 Zitten en staan 55
Zitmanieren 56
6 Kloppen 58
7 Voorrang 58
8 Roken 60
9 Drinken (alcohol) 61
10 Vasten 62
11 Dansen 63
Dansen vroeger 63 – Dansen nu 64
12 Lenen en beloven 66
13 Bedanken 68
14 Manieren buitenshuis 68
Stadsetiquette 70 – Overige wenken voor gedrag op straat 71
Wenken voor gedrag in openbare gelegenheden 71 – Ergernissen 72
In het theater (toneel, concert, film, lezing…) 73
15 Fooien 76
16 Manieren op de weg 77
In de auto 78 – In het openbaar vervoer 79

IV Schriftelijke en mondelinge communicatie 80
1 Schriftelijke communicatie 80
E-mail en brief 80
Algemene wenken voor zakelijke/formele e-mails en brieven 80
Specifieke wenken voor e-mail 84 – Netiquette 87
Specifieke wenken voor een brief 90 – (Prent)briefkaarten 92
Visitekaartjes 93 – Website (webstek) 95
2 Titulatuur 95
Hoe? Wie? Wat? 96 – Aanschrijfvormen 97
Alfabetische lijst van functies, waardigheden en titels 100
Algemene wenken 102
3 Mondelinge communicatie 103
Conversatie 103 – Toespraken 112 – Toedrinken 113
Besprekingen, vergaderingen 115 – Lastige werksituaties 116
Sollicitatie 117 – Telefoon 121 – Algemene wenken voor het telefoneren 121
Specifieke wenken voor de mobiele telefoon 123

V Kleding 126
1 Kleding in Nederland 128
Mannenkleren: van kous naar broek 129
Vrouwenkleren: van lang naar kort, van rok naar broek 130
2 Kleren voor de vrouw 130
3 Kleren voor de man 132
4 Kleren en accessoires op alfabet 134
5 Kledingvoorschriften 152
Waarom kledingvoorschriften? 152 – Welke kledingvoorschriften? 152
Traditie en vernieuwing 153 – De voorschriften 155 – Kledij bij sollicitaties 158

VI Gastvrijheid 159
1 Gastheer en gastvrouw 159
De gastheer zet de toon 159 – Uitnodigingen: soorten en vormen 162
Formele uitnodigingen 165 – Beantwoorden van uitnodigingen 170
Afzeggers 170 – Ontvangen: algemene wenken 170 – Geschenken 173
Ontvangen op verschillende tijdstippen van de dag 174
Afscheid nemen 184
2 De gast 185
Bezoeken vroeger en nu 185 – Reageren op uitnodigingen 187
Geschenken voor de gastheer/-vrouw 189
Gasten die men gaarne ziet 194 – Vreemde gasten 195
Logeergasten 197 – Vertrek 198 – Bedanken 200

VII Aan tafel 201
1 Algemeen 201
2 Uitnodigen 202
3 Tafeldekken 203
Kleed 203 – Borden 204 – Servetten 205 – Eetgerei 206
Tafelzilver 210 – Glazen 213
4 Tafeldecoratie 217
5 Tafelschikking 218
Wie zit waar? 219
6 Tafelindeling 220
Bij zakelijke bijeenkomsten 223
7 Aan tafel gaan 224
8 Tafeldienen 226
9 Het menu 230
Joodse en islamitische eetgebruiken 231
10 Dranken 232
11 Tafelmanieren 234
Hanteren van het tafelgerei 241 – Met de handen eten 242
Lastige gerechten 245
12 In een restaurant 246
Zakenlunch c.q. -diner 248 – Foei! 249

VIII Officiële gebeurtenissen en formaliteiten 252
1 Geboorte 254
Aangifte 254 – Voornaamkeuze 254 – Aankondiging 256
Rituelen en gebruiken 258 – Geschenken en bezoeken 260 – Doop 260
2 Verloving 262
3 Huwelijk 263
Wanneer? Waar? Hoe? 263 – Ondertrouw en bruidsdagen 266
Huwelijksaankondiging 266 – Huwelijksgeschenken 270
Kleding bij een formeel huwelijk 271 – De huwelijksdag 274
Andere religieuze gebruiken 277
4 Echtscheiding 280
Kijvende exen 281
5 Overlijden, rouw en begrafenis 282
Rouwbrieven en -advertenties 282 – Rouwbetuiging 286
Rouwkleur en rouwkleding 288 – Begrafenis c.q. crematie 289
Bedanken voor deelneming 291
6 Promotie 292

IX Protocol en onderscheidingen 297
1 Contacten met het Koninklijk Huis 298
2 Vorstelijke titulatuur 302
Aanspreekvormen 306 – Correspondentie 306
3 Staatsbezoeken 307
4 Préséance 310
Algemeen 311 – Officiële diners 313 – Protocolproblemen 316
5 Geloofsbrieven 317
6 Ridderorden en onderscheidingen 322
Achtergrond 322 – Nederlandse orden (staatsorden) 323
Huisorden 327 – Ridderlijke orden (adelsorden) 328
Overige onderscheidingen 330 – Procedure rond onderscheidingen 331
Dragen van onderscheidingen 331
7 Vlag en vlagvertoon 334
Vlaggenpréséance 335
8 Het volkslied 339
9 Herdenking, eerbetoon en kranslegging 342
Kranslegging 343

X Omgang met buitenlanders 344
1 Een blik in de spiegel: Nederlanders in de ogen van buitenlanders 344
Cultuurverschillen 345 – Zo zijn onze manieren 346
De macht van de gelijkheid 348
Rijke Republiek met vrije omgangsvormen 350
Invloed van Calvijn 350 – Voorbeeld van gelijkheidsgedrag 351
Gelijkheid man-vrouw 353 – Polderen: typisch Nederlands 354
Nadelen en voordelen van polderen 355 – Hiërarchie en status elders 356
Nederlanders zijn direct! Of gewoon bot? 358
Het Nederlands: een bonkige zeemanstaal? 359
Taalfranje en (in)direct taalgebruik 360 – Je en jij zeggen 361
‘Dokters hebben geen manieren!’ De Nederlandse gezondheidszorg 363
2 Individualisme en collectivisme 364
Ik-cultuur versus wij-cultuur 364 – Goede bedoelingen 367
3 In den vreemde 369 - Algemene wenken 369 - Opgepast en/of afgeraden 370 - Kleding 374
Gebruiken en eigenaardigheden van enkele landen en regio’s (alfabetisch): China 375 - Duitsland/Duitstalige landen 376 - Frankrijk 377 - Groot-Brittannië 378 - Italië 379 - Japan 380 - Verenigde Staten 380 - Zuid-Amerikaanse landen/Argentinië 381

Literatuur 383
Register 386