Beheer van familievermogen door middel van certificering

Voorwoord / VII
Lijst van afkortingen / XVII

1. Introductie van het onderzoek / 1
1.1 Aanleiding voor dit onderzoek / 1
1.2 Onderzoeksvragen / 3
1.3 Methodologie / 4
1.4 Terminologie en afbakening / 7
1.4.1 Familievermogen / 7
1.4.2 Speciale categorieën van familievermogen / 7
1.4.2.1 Familiebedrijven / 8
1.4.2.2 Onroerend goed / 8
1.4.2.3 Kunstcollectie, kunstobject of verzameling / 9
1.4.2.4 Beleggingsportefeuilles / 10
1.4.3 Beheer / 10
1.4.3.1 Beheer in de ruime zin van het woord / 10
1.4.3.2 Eigendom ten titel van beheer / 12
1.4.3.3 Conclusie ten aanzien van het begrip beheer / 13
1.4.4 Invloeden fiscaal recht / 13
1.4.5 Certificeren van ander vermogen dan familievermogen / 14
1.5 Leeswijzer / 14

2. Motieven voor beheer / 17
2.1 Inleiding / 17
2.2 Methode / 18
2.2.1 Onderwerpen semigestructureerde interviews / 19
2.2.2 Data-analyse / 20
2.2.3 Gedragscode / 20
2.3 Motieven om tot beheer over te gaan / 21
2.3.1 Eerste categorie motieven: uit handen geven dagelijks beheer / 21
2.3.2 Tweede categorie motieven: privacy / 21
2.3.3 Derde categorie motieven: fiscaal / 23
2.3.4 Vierde categorie motieven: overgang volgende generatie / 23
2.3.4.1 Continuïteit / 25
2.3.4.1.1 Behoud zeggenschap / 27
2.3.4.1.2 Belangentegenstellingen binnen een familie / 28
2.3.4.1.3 Bescherming van goederen / 29
2.3.4.1.4 Bijeenhouden van vermogen (binnen één familie) / 29
2.3.4.1.5 Incapabele erfgenamen / 31
2.3.4.1.6 Het, al dan niet, gelijk verdelen van het vermogen over de toekomstig rechthebbenden / 31
2.3.4.1.7 Opvoeding / 32
2.3.4.2 Zelfstandige motieven in de vierde categorie / 33
2.3.4.3 Schematische weergave van de motieven / 36
2.4 Gebruikte civielrechtelijke beheerstructuren / 37
2.4.1 Overeenkomst van opdracht aangevuld met volmacht / 38
2.4.2 Commanditaire vennootschap / 39
2.4.3 Besloten Vennootschap (BV) / 40
2.4.4 Stichting / 41
2.4.5 Certificering (in combinatie met een stichting administratiekantoor) / 43
2.4.6 Fonds voor gemene rekening / 45
2.4.7 Bewind / 46
2.4.8 Vruchtgebruik / 47
2.4.9 Voorwaardelijke makingen en voorwaardelijke schenkingen, waaronder tweetrapsmakingen en -schenkingen / 49
2.4.10 Gemeenschap / 50
2.4.11 Erfpacht en opstal / 51
2.4.12 Overige genoemde beheerstructuren / 52
2.5 Elementen van beheerstructuren die leiden tot keuze voor die structuur / 55
2.5.1 Economisch belang binnen familie houden of, gedeeltelijk, buiten familie brengen / 55
2.5.2 Fiscale aspecten van beheerstructuren / 56
2.5.3 Complexiteit beheerstructuur in verhouding tot het motief / 57
2.5.4 Rol van adviseur bij keuzes / 58
2.6 Elementen voor een ideale beheerstructuur? / 60
2.6.1 Niet-juridische aspecten waarmee rekening dient te worden gehouden bij civielrechtelijke beheerstructuren / 60
2.6.1.1 Betrokkenheid / 60
2.6.1.2 Voldoende vrij vermogen om het vermogensbestanddeel in stand te kunnen houden / 61
2.6.2 Juridische aspecten / 61
2.6.2.1 Versnippering economisch belang / 62
2.6.2.2 Continuïteitsmotief versus gebondenheid van het vermogen / 62
2.6.2.3 Continuïteitsmotief versus veranderende omstandigheden: flexibiliteit van beheerstructuur / 63
2.6.3 Voorstellen voor aan te passen of nieuw in te voeren structuren / 64
2.6.3.1 Certificering / 64
2.6.3.2 Stichting / 65
2.6.3.3 Trustachtige figuur / 68
2.7 Conclusie / 68
2.7.1 Motieven / 68
2.7.2 Gebruikte figuren / 69
2.7.3 Suggesties voor aanpassingen bestaande figuren dan wel invoering nieuwe figuur / 70
2.7.4 Tot slot / 71

3. Civielrechtelijk toetsingskader / 73
3.1 Inleiding / 73
3.1.1 Nadruk op continuïteit / 73
3.1.2 Certificering van vermogen als onderwerp van onderzoek / 75
3.1.3 Totstandkoming civielrechtelijk toetsingskader / 75
3.2 Civielrechtelijk toetsingskader voor het motief continuïteit –elementen / 76
3.2.1 Bijeenhouden vermogen / 76
3.2.2 Beperken van het aantal mogelijke schuldeisers / 77
3.2.3 Invloed van ontbinding van de rechtspersoon die juridisch rechthebbende is en overlijden van de economisch belanghebbenden / 77
3.2.4 Vrijheid tot inrichten van de beheerstructuur / 78
3.2.5 Mate van betrokkenheid van economisch belanghebbenden bij het familievermogen / 78
3.2.6 Praktisch werkzaam / 79
3.3 Tot slot / 80

4. Beheer van familievermogen / 81
4.1 Inleiding / 81
4.2 Algemene leerstukken / 81
4.2.1 Inleiding / 81
4.2.2 Het fiduciaverbod / 82
4.2.3 Redelijkheid en billijkheid, misbruik van bevoegdheid en strijd met goede zeden, openbare orde en dwingend recht / 87
4.2.3.1 Redelijkheid en billijkheid en misbruik van bevoegdheid / 88
4.2.3.2 Strijd met de goede zeden, openbare orde en dwingend recht / 92
4.3 Beheer, certificeren van vermogen en fonds voor gemene rekening / 97
4.3.1 Beheerovereenkomsten in het algemeen / 97
4.3.1.1 Beheren in de literatuur en wetgeving van de tweede helft 20e eeuw / 98
4.3.1.1.1 Beheren in het nieuw Burgerlijk Wetboek / 98
4.3.1.1.2 Reacties op de voorgestelde wetgeving / 101
4.3.1.1.3 Enkele variaties van beheer in het huidige recht / 106
4.3.1.2 Totstandkoming beheerovereenkomst / 107
4.3.2 Certificeren van vermogen als beheerovereenkomst / 111
4.3.2.1 Overdracht van het vermogensrecht dat het certificaat inhoudt / 116
4.3.2.2 Overdragen beheertaak / 120
4.3.3 Fonds voor gemene rekening als beheerovereenkomst / 120
4.3.3.1 Civielrechtelijke inrichting van een fonds voor gemene rekening / 121
4.3.3.2 Kenmerken van een fonds voor gemene rekening / 125

5. Certificering van aandelen in een BV / 127
5.1 Inleiding / 127
5.2 Bijeenhouden van de aandelen / 129
5.2.1 Invloed vanuit de verhouding tussen de stak als aandeelhouder en de vennootschap die de aandelen heeft uitgegeven / 130
5.2.1.1 Mogelijkheid om de overdraagbaarheid van aandelen te beperken / 130
5.2.1.2 Mogelijkheid tot vestigen van beperkte rechten / 132
5.3.1.3 Mogelijkheid tot intrekking aandelen / 133
5.2.1.4 Ontbinding en vereffening van de vennootschap / 134
5.2.2 Invloed vanuit de verhouding tussen de aandeelhouders onderling / 134
5.2.3 Invloed vanuit de verhouding tussen de beheerder als aandeelhouder en de certificaathouders / 135
5.2.4 Invloed vanuit de verhouding tussen de certificaathouders onderling / 137
5.2.5 Invloed vanuit de verhouding tussen de certificaathouders en de vennootschap die de aandelen uitgeeft / 141
5.2.6 Analyse bijeenhouden vermogen: invloeden op overdracht en vervallen van aandelen / 142
5.3 Bijeenhouden van het economisch belang bij het goed (de certificaten) / 143
5.3.1 Invloed vanuit de verhouding tussen de stak als aandeelhouder en de vennootschap die de aandelen heeft uitgegeven / 143
5.3.2 Invloed vanuit de verhouding tussen de aandeelhouders onderling / 144
5.3.3 Invloed vanuit de verhouding tussen de stak als aandeelhouder en de certificaathouders / 145
5.3.3.1 Mogelijkheden om de overdraagbaarheid van de certificaten te beperken / 146
5.3.3.2 Mogelijkheden tot vestigen van beperkte rechten / 149
5.3.3.3 Mogelijkheid tot decertificering / 150
5.3.3.4 Ontbinding en vereffening van de stak / 151
5.3.4 Invloed vanuit de verhouding tussen de certificaathouders onderling / 151
5.3.5 Invloed van de certificaathouder op het behoud van de economische eigendom / 151
5.3.5.1 Invloed van de certificaathouder bij overdracht van zijn certificaten / 152
5.3.5.2 Invloed van de verkrijgende certificaathouder bij huwelijk / 153
5.3.6 Tussenconclusie bijeenhouden van het economisch belang bij het goed: invloeden op overdracht, vervallen en in een gemeenschap vallen van de certificaten van aandelen / 157
5.4 Verhaal door schuldeisers op het vermogen of het economisch belang bij het vermogen / 158
5.4.1 Schuldeisers die zich op de aandelen (het vermogen) kunnen verhalen / 159
5.4.2 Schuldeisers die zich op het economisch belang (de certificaten) kunnen verhalen / 160
5.4.2.1 Certificaat van aandeel als vorderingsrecht en certificaat van aandeel als effect – literatuur en rechtspraak / 161
5.4.2.2 Certificaat van aandeel als vordering en certificaat van aandeel als effect – enkele overwegingen / 165
5.4.2.3 Verkoop van certificaten na het executoriaal beslag / 167
5.4.3 Tussenconclusie bijeenhouden vermogen en economisch belang bij het vermogen: verhaal door schuldeisers / 171
5.5 Invloed van overlijden/ontbinding / 172
5.5.1 Gevolgen van ontbinding van de stak / 172
5.5.1.1 Gevolgen voor de aandelen en het economisch belang bij de aandelen / 172
5.5.1.2 Wie kan de stak ontbinden? / 173
5.5.2 Gevolgen van overlijden van de certificaathouder / 175
5.5.2.1 Invloed vanuit de verschillende verhoudingen die een rol spelen bij de certificeringsstructuur / 176
5.5.2.2 Invloed vanuit de certificaathouder als testateur / 177
5.5.2.2.1 Erfstelling ten behoeve van de opvolgend certificaathouder / 177
5.5.2.2.2 Legaat ten behoeve van de opvolgend certificaathouder / 179
5.5.2.2.3 Verdergaande invloed van de certificaathouder na zijn overlijden / 181
5.5.2.2.4 Beperkingen testeervrijheid certificaathouder / 186
5.5.3 Tussenconclusie invloed van overlijden en ontbinding / 199
5.6 Vrijheid inrichten en aanpassen van certificeringstructuur en betrokkenheid economisch belanghebbenden / 200
5.6.1 Inleiding / 200
5.6.2 Inrichten beheerstructuur van certificering van aandelen / 200
5.6.2.1 Inrichting van de stak / 201
5.6.2.1.1 Rechtspraak over botsende belangen binnen een stak / 202
5.6.2.1.2 Analyse uitspraken: naar welke belangen moet het bestuur zich richten? / 208
5.6.2.1.3 Conclusie ten aanzien van de belangenbehartiging door het bestuur van de stak / 214
5.6.2.2 Inrichting van de administratievoorwaarden / 216
5.6.2.3 Aanpassen certificeringstructuur / 217
5.6.3 Betrokkenheid certificaathouders als economisch belanghebbenden / 217
5.6.4 Conclusie inzake inrichting en aanpassing certificering van aandelen alsmede betrokkenheid economisch belanghebbenden / 220

6. Certificering van ander vermogen dan aandelen / 221
6.1 Inleiding / 221
6.2 Bijeenhouden van de eigendom op het onroerend goed en de kunst / 224
6.2.1 Invloed vanuit de verhouding tussen de stak als beheerder en de certificaathouders / 224
6.2.1.1 Enige opmerkingen ten aanzien van certificering van belegd vermogen / 225
6.2.2 Analyse bijeenhouden eigendom: invloeden op overdracht en vervallen van het vermogen / 226
6.3 Bijeenhouden van het economisch belang bij het goed (de certificaten) / 226
6.3.1 Invloed vanuit de verhouding tussen de stak als beheerder en de certificaathouders / 226
6.3.2 Analyse/conclusie bijeenhouden van het economisch belang bij het goed / 227
6.4 Verhaal door schuldeisers op het vermogen of het economisch belang bij het vermogen / 228
6.4.1 Vermogen dat nodig is voor onderhoud van het gecertificeerde goed / 228
6.4.2 Bescherming van art. 3:259 BW / 229
6.4.3 Verhaal uitoefenen op het gecertificeerde vermogen / 230
6.4.4 Conclusie verhaal door schuldeisers op het vermogen of het economisch belang bij het goed / 233
6.5 Invloed van overlijden/ontbinding / 234
6.5.1 Gevolgen van ontbinding van de stak / 234
6.5.2 Gevolgen van overlijden van de certificaathouder / 234
6.5.3 Tussenconclusie invloed van overlijden en ontbinding / 236
6.6 Flexibiliteit inrichten en aanpassen van structuur / 236

7. Analyse, vooruitkijken en conclusie / 239
7.1 Inleiding / 239
7.2 Motieven hebben invloed op hoe een beheerstructuur eruit moet zien / 239
7.3 Beheerstructuren / 240
7.4 Certificering bezien vanuit het motief continuïteit / 241
7.4.1 Certificeren van aandelen bezien vanuit het motief continuïteit / 241
7.4.3 Certificeren van ander vermogen dan aandelen / 244
7.4.3 Concluderend over certificering van vermogen bezien vanuit het motief continuïteit / 245
7.5 Vooruitkijken: Variaties van beheerstructuren / 246
7.5.1 Wetgeving over certificering van vermogen / 247
7.5.2 Bewind in Titel 3.6 BW / 248
7.5.3 Regelgeving rondom art. 3:84 lid 3 BW / 249
7.5.4 Familiestichting / 250
7.5.5 Conclusie ten aanzien van ontwikkeling van beheerstructuren / 251
7.6 Conclusie en aanbevelingen / 252

Bijlagen / 255
Bijlage Ia / 255
Bijlage Ib / 256
Bijlage Ic / 257
Bijlage II / 258

Topiclijst kwalitatieve interviews / 258
Samenvatting / 259
Summary / 273
Literatuurlijst / 285
Jurisprudentieregister / 315
Curriculum Vitae / 319
Serie Ars Notariatus 1952-2024 / 321