Narratieve therapie: je levensverhaal herschrijven

Wat als je leven niet vastligt, maar een verhaal is dat je kunt herschrijven? Narratieve therapie biedt precies die mogelijkheid. Deze therapeutische benadering ziet mensen niet als slachtoffer van hun problemen, maar als auteur van hun eigen levensverhaal. Het uitgangspunt is krachtig en hoopvol: door je verhaal anders te vertellen, krijg je grip op je leven en ontdek je nieuwe perspectieven.

In plaats van te focussen op wat er mis is, helpt narratieve therapie je om je relatie met het probleem te onderzoeken. Het probleem wordt geëxternaliseerd – het is niet wie je bent, maar iets dat invloed op je heeft. Deze verschuiving schept ruimte. Ruimte om anders naar jezelf te kijken, om kracht te vinden in vergeten verhaallijnen en om een toekomst te creëren die recht doet aan wie je werkelijk wilt zijn.

Het herschrijven van problematische verhalen

Narratieve therapie erkent dat de verhalen die we over onszelf vertellen bepalend zijn voor hoe we ons leven ervaren. Wanneer iemand jarenlang in een verhaal leeft van 'ik ben een mislukkeling' of 'niemand houdt van mij', wordt dat verhaal een zelfvervullende profetie. De therapeut helpt niet door te zeggen dat dit verhaal onjuist is, maar door te onderzoeken hoe dat verhaal tot stand kwam en welke alternatieve verhaallijnen er zijn.

Door vragen te stellen die uitnodigen tot reflectie – 'Wanneer was er een moment dat dit verhaal even niet waar was?' of 'Wie zou verbaasd zijn als ze dit verhaal over jou hoorden?' – ontstaan er scheurtjes in het dominante verhaal. In die scheurtjes liggen vaak vergeten momenten van kracht, veerkracht en verbinding. Deze momenten worden de bouwstenen voor een nieuw, rijker verhaal.

Toepassingsgebieden: van rouw tot relaties

De kracht van narratieve therapie komt in uiteenlopende situaties tot zijn recht. Bij verlies en rouw helpt het om de overledene een nieuwe plek te geven in het levensverhaal – niet als afwezige die pijn veroorzaakt, maar als onderdeel van wie je bent geworden. Bij scheiding maakt het mogelijk om vast te houden aan oude, bittere verhalen over de ander los te laten en ruimte te maken voor een toekomstgericht narratief.

Ook bij trauma biedt het herschrijven van het verhaal hoop. In plaats van het traumatische gebeuren als definitie van iemands identiteit te zien, wordt het een onderdeel van een groter verhaal – een verhaal waarin veerkracht, groei en nieuwe betekenisgeving ook hun plek hebben. Harriëtte Modderman en Johan Maes tonen in hun werk hoe narratieve benaderingen mensen helpen om van slachtoffer naar auteur van hun eigen verhaal te groeien.

Identiteit en verhaal: wie ben je eigenlijk?

Een fundamentele vraag in narratieve therapie is: wie ben je los van het probleem? Wanneer iemand zich voorstelt als 'ik ben depressief' of 'ik ben een slachtoffer van misbruik', dan is de identiteit verweven geraakt met het probleem. Externalisering – het scheiden van persoon en probleem – maakt het mogelijk om te ontdekken dat je meer bent dan je moeilijkheden.

Dit proces vraagt moed. Het vraagt dat je oude, vertrouwde verhalen durft los te laten, ook al hebben ze je ooit geholpen overleven. Het vraagt dat je durft te experimenteren met nieuwe verhaallijnen, ook al voelen die nog onwennig. Maar het resultaat is bevrijding: de ontdekking dat je niet gevangen hoeft te blijven in één verhaal, maar dat je de regie kunt nemen over hoe je je leven interpreteert en vormgeeft.

De therapeut als nieuwsgierige co-auteur

In narratieve therapie neemt de therapeut een unieke positie in. Hij of zij is geen expert die het probleem oplost of de cliënt vertelt wat er moet gebeuren. In plaats daarvan is de therapeut een nieuwsgierige mede-onderzoeker, een co-auteur die helpt bij het ontdekken van vergeten verhaallijnen en het ontwikkelen van alternatieve narratieven.

Deze houding vraagt nederigheid en oprechte nieuwsgierigheid. De therapeut stelt vragen waarop hij of zij het antwoord niet kent: 'Hoe is het voor jou om zo lang in dit verhaal te leven?' of 'Welke mensen uit je verleden zouden trots zijn als ze zouden zien waar je nu staat?' Door zulke vragen ontstaat ruimte voor nieuwe betekenissen en verbindingen die eerder verborgen bleven.

Van probleemsaturatie naar hoop

Wanneer mensen hulp zoeken, zijn ze vaak gevangen in wat Johan Maes en zijn collega's 'probleemsaturatie' noemen – hun hele verhaal lijkt doordrenkt van het probleem. Narratieve therapie biedt een uitweg door systematisch op zoek te gaan naar 'unieke uitkomsten': momenten waarop het probleem even geen vat had, waarop iemand anders handelde dan verwacht, waarop er een glimp van een alternatief verhaal zichtbaar werd.

Deze unieke uitkomsten zijn geen toeval. Ze zijn tekenen van kracht, wijsheid en veerkracht die er altijd al waren, maar onzichtbaar waren geworden onder de laag van het dominante probleemverhaal. Door deze momenten te versterken, te verbinden en er een samenhangend verhaal van te maken, ontstaat er geleidelijk een alternatief narratief – een verhaal waarin ruimte is voor moeilijkheden, maar ook voor hoop, groei en nieuwe mogelijkheden.

Of het nu gaat om het verwerken van verlies, het helen van trauma, het vinden van nieuwe wegen na een scheiding, of het doorbreken van vastgelopen relatiepatronen – narratieve therapie biedt een menselijke, respectvolle en effectieve weg. Een weg die erkent dat jij de expert bent van je eigen leven en dat jouw verhaal de moeite waard is om verteld, gehoord en – indien nodig – herschreven te worden.