Halfgeleiderindustrie: Het kloppend hart van de moderne economie

We kunnen ons een wereld zonder chips niet meer voorstellen. In vrijwel elk apparaat dat we dagelijks gebruiken – van smartphones tot auto's, van medische apparatuur tot wapensystemen – zitten halfgeleiders. Deze minuscule componenten vormen de basis van onze digitale samenleving. De halfgeleiderindustrie is uitgegroeid tot de meest strategische sector van de 21e eeuw, waar technologische suprematie, economische macht en geopolitieke invloed samenkomen.

Nederland speelt een verrassend cruciale rol in deze industrie. Niet als ontwerper of producent van chips, maar als maker van de machines die deze productie mogelijk maken. Het verhaal van de halfgeleiderindustrie is er een van visionairs, doorzettingsvermogen en strategische keuzes die decennia geleden zijn gemaakt en nu hun vruchten afwerpen.

De strategische waarde van halfgeleiders

De halfgeleiderindustrie is meer dan een technologische sector – het is een geopolitiek strijdtoneel geworden. Wie de chipproductie beheerst, beheerst een essentieel deel van de moderne economie. De productie is geconcentreerd in enkele regio's: Taiwan, Zuid-Korea, Japan en in toenemende mate China. Deze concentratie maakt de industrie kwetsbaar voor politieke spanningen en economische schokken.

ASML uit Veldhoven heeft zich in deze context ontwikkeld tot de enige leverancier van EUV-lithografiemachines, apparaten die noodzakelijk zijn voor de productie van de meest geavanceerde chips. Deze unieke positie heeft Nederland een onverwachte rol gegeven in internationale machtsverhoudingen.

Van Silicon Valley naar Veldhoven

De halfgeleiderindustrie ontstond na de Tweede Wereldoorlog in Amerikaanse laboratoria. Bedrijven als Texas Instruments en Fairchild Semiconductors legden de basis voor wat zou uitgroeien tot Silicon Valley. De uitvinding van de geïntegreerde schakeling in 1958 markeerde het begin van de digitale revolutie. Aanvankelijk werd de technologie vooral ontwikkeld voor militaire toepassingen – van raketsystemen tot precisiebommen.

Gaandeweg verschoof de macht in de halfgeleiderindustrie. Japan werd dominant in de jaren zeventig en tachtig met bedrijven als Sony. Vervolgens namen Zuid-Korea en Taiwan het stokje over. Inmiddels zijn TSMC en Samsung de grootste chipproducenten ter wereld. Deze verschuivingen waren geen toeval, maar het resultaat van bewuste geopolitieke keuzes tijdens de Koude Oorlog.

De unieke Nederlandse bijdrage

De Nederlandse rol in de halfgeleiderindustrie is bijzonder. Het land produceert geen chips en ontwerpt er ook geen. Maar ASML levert de machines waarmee 90% van de wereldwijde chipproductie gebeurt. Deze positie kwam niet uit de lucht vallen. Het bedrijf ontstond in 1984 als een joint venture tussen Philips en ASMI, op het moment dat Philips de ontwikkeling van chipmachines te kapitaalintensief en te risicovol vond.

Wat volgde was een verhaal van volharding tegen de verwachtingen in. Herhaaldelijk hing de toekomst van ASML aan een zijden draadje. Klanten werden overgehaald te investeren in machines die nog niet eens gebouwd waren. Technische doorbraken – zoals de toevoeging van zuurstof aan het productieproces – kwamen vaak door geluk en geduldig experimenteren. De EUV-technologie, waar ASML jarenlang in bleef geloven toen anderen al opgaven, werd uiteindelijk de gamechanger.

Leiderschap in een onvoorspelbare industrie

De halfgeleiderindustrie kenmerkt zich door extreme cycliciteit. Periodes van tekorten wisselen af met overcapaciteit. Technologische doorbraken maken investeringen in bestaande productieprocessen plotseling waardeloos. Deze volatiliteit vraagt om bijzonder leiderschap – leiderschap dat lange termijn visie combineert met de veerkracht om acute crises te managen.

Bij ASML ontwikkelde zich onder het duo-leiderschap van Peter Wennink en Martin van den Brink een cultuur die innovatie stimuleerde zonder de controle te verliezen. Van den Brink, de technische visionair die het bedrijf aanstuurt 'als een startup in het onhandige lijf van een multinational', wordt in balans gehouden door de zakelijke scherpte van Wennink. Deze Nederlandse managementstijl – met ruimte voor tegenspraak en professioneel debat – bleek cruciaal voor succes in de halfgeleiderindustrie.

Een ingewikkeld ecosysteem

De halfgeleiderindustrie is een schoolvoorbeeld van specialisatie en internationale samenwerking. Een moderne chip doorloopt honderden processtappen, waarbij tientallen bedrijven in verschillende landen betrokken zijn. De industrie heeft zich georganiseerd in een complex ecosysteem waar iedereen afhankelijk is van elkaar.

ASML assembleert machines die bestaan uit zo'n honderdduizend onderdelen, waarvan 90% door ongeveer honderd toeleveranciers wordt geleverd. De samenwerking met het Duitse Zeiss – leverancier van cruciale optische componenten – was moeizaam maar uiteindelijk bepalend voor succes. Ook Nederlandse bedrijven als VDL Groep zijn strategische partners geworden. Deze verwevenheid maakt de halfgeleiderindustrie enerzijds sterk maar ook kwetsbaar.

De nieuwe Koude Oorlog om chips

De halfgeleiderindustrie is het epicentrum geworden van de technologieoorlog tussen de Verenigde Staten en China. China streeft ernaar wereldleider te worden in hightech en investeert massaal in de ontwikkeling van een eigen chipindustrie. Het land importeert meer chips dan olie en is vastbesloten deze strategische afhankelijkheid te doorbreken.

De Verenigde Staten reageren met handelsbeperkingen en exportcontroles, waarbij ASML ongewild in het centrum van het conflict terechtkomt. De Amerikaanse overheid probeert te voorkomen dat geavanceerde EUV-machines naar China gaan. Voor ASML betekent dit een delicate balans tussen commerciële kansen en geopolitieke realiteit. De vraag wie toegang krijgt tot de meest geavanceerde chiptechnologie bepaalt mede de machtsverhoudingen van de 21e eeuw.

Kansen en uitdagingen voor de toekomst

De halfgeleiderindustrie staat voor immense uitdagingen. De wet van Moore – het aantal transistors in een chip verdubbelt elke twee jaar – wordt steeds moeilijker vol te houden. We naderen de fysieke grenzen van wat mogelijk is met huidige technologie. Quantum computing biedt nieuwe perspectieven maar vereist fundamenteel andere benaderingen.

Tegelijkertijd neemt de vraag naar chips alleen maar toe. Kunstmatige intelligentie, autonome voertuigen, het Internet of Things, 5G-netwerken – ze zijn allemaal afhankelijk van steeds krachtigere halfgeleiders. De industrie moet innoveren om te kunnen blijven leveren, terwijl geopolitieke spanningen de mondiale samenwerking bemoeilijken. Voor bedrijven als ASML betekent dit investeren in de volgende generatie machines, terwijl ze navigeren door een complexer wordende internationale context.

Conclusie: Een industrie die de toekomst bepaalt

De halfgeleiderindustrie is meer dan een technologische sector – het is de ruggengraat van de moderne beschaving geworden. Zonder chips stilvallen niet alleen onze telefoons en computers, maar ook onze ziekenhuizen, stroomnetwerken, transportsystemen en financiële infrastructuur. Deze afhankelijkheid maakt de halfgeleiderindustrie tot een strategisch domein waar nationale belangen, economische macht en technologische innovatie samenkomen.

Het Nederlandse succes in deze sector – belichaamd door ASML – toont dat kleine landen een cruciale rol kunnen spelen in mondiale technologische ecosystemen. Door te focussen op een specifieke, hoogwaardige niche en daar jarenlang consequent in te investeren, ontstond een monopoliepositie die zelfs supermachten niet kunnen negeren. De lessen uit de halfgeleiderindustrie – over geduld, volharding, strategische keuzes en het belang van ecosystemen – reiken verder dan de wereld van chips alleen. Ze tonen hoe technologische leiderschap ontstaat en hoe kwetsbaar maar ook krachtig mondiale specialisatie kan zijn.