Geweld tegen vrouwen: Van bewustwording naar verandering

Geweld tegen vrouwen is een hardnekkig en wereldwijd probleem dat zich in vele vormen manifesteert: fysiek, seksueel, psychologisch en economisch. Het varieert van seksuele intimidatie op de werkvloer tot huiselijk geweld, van verkrachting tot structurele ongelijkheid die vrouwen kwetsbaar maakt. Uit onderzoek blijkt dat 22 procent van de Nederlandse vrouwen te maken krijgt met verkrachting en 53 procent met aanranding. Deze cijfers dwingen ons niet weg te kijken, maar juist te erkennen dat we hier met een fundamenteel veiligheidsprobleem te maken hebben.

De afgelopen jaren heeft de #MeToo-beweging voor een ommekeer gezorgd. Vrouwen breken de stilte, benoemen hun ervaringen en eisen verandering. Maar bewustwording alleen is niet voldoende. We moeten de culturele patronen doorbreken die geweld tegen vrouwen normaliseren en vrouwen de instrumenten geven om zich te beschermen én de daders verantwoordelijk te houden.

De stilte doorbreken

Een van de meest kenmerkende aspecten van geweld tegen vrouwen is de stilte eromheen. Rebecca Solnit beschrijft hoe traditionele structuren een onuitgesproken rollenspel tussen mannen en vrouwen ensceneren, waarbij vrouwen als zwak worden neergezet. Deze vermeende zwakte heeft verstrekkende gevolgen, vooral in seksuele relaties en machtsposities. Een uitspraak als 'grab them by the pussy' en de vergoelijkende reacties daarop illustreren hoe normaal het voor velen blijkbaar is om ongevraagd te beschikken over het lichaam van een vrouw.

De stilte manifesteert zich ook in hoe we over geweld praten – of juist niet. Verkrachtingen op prestigieuze universiteiten worden mild beoordeeld, bij wet- en regelgeving over vrouwenzaken zitten nog steeds vooral mannen aan tafel, en in voorlichtingscampagnes wordt de nadruk gelegd op wat vrouwen niet moeten doen in plaats van op mannelijk gedrag.

Van theorie naar praktijk: concrete strategieën

Naast het begrijpen van de onderliggende mechanismen is het cruciaal dat vrouwen concrete handvatten krijgen om zich te beschermen tegen grensoverschrijdend gedrag. Security-expert Mark de West ontwikkelde een praktisch stappenplan dat gebaseerd is op professionele beveiligingstechnieken. Zijn aanpak benadrukt het belang van intuïtie, het herkennen van signalen en doelgericht handelen.

De belangrijkste boodschap: vertrouw op je intuïtie. Als iets niet goed voelt, neem dan geen risico. Dit is niet politiek correct, maar veiligheid staat voorop. Het is niet de bedoeling dat vrouwen zich onnodig beperken, maar dat ze gewaarschuwd en voorbereid zijn.

Het systemische karakter van geweld

Geweld tegen vrouwen is zelden slechts het werk van individuele daders. Het is geworteld in systemische ongelijkheid, machtsstructuren en culturele normen die al eeuwenlang standhouden. Een vorm die deze systemische kant pregnant illustreert, is 'marital captivity' – een situatie waarin vrouwen gevangen zitten in een huwelijk omdat hun partner weigert mee te werken aan een scheiding.

Deze vorm van geweld maakt duidelijk hoe juridische, economische en sociale structuren kunnen samenkomen om vrouwen in een kwetsbare positie te houden. Het toont aan dat we niet alleen individuele daders moeten aanpakken, maar ook de systemen die geweld mogelijk maken of in stand houden.

De rol van organisaties en leidinggevenden

Organisaties spelen een cruciale rol in het tegengaan van geweld tegen vrouwen. Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer – van seksueel getinte opmerkingen tot daadwerkelijke intimidatie – is een van de voornaamste redenen dat vrouwen zich onveilig voelen en hun werkplezier verliezen. Het probleem is dat vrouwen dit wel herkennen, maar mannen vaak niet, waardoor ze het ook niet erkennen.

Culturen binnen organisaties moeten worden aangepakt, gedragsregels moeten worden opgesteld of herzien, en bovenal moet duidelijk zijn: grensoverschrijdend gedrag is niet meer acceptabel. Het is niet af te doen als een geintje waarbij het slachtoffer wordt gevraagd zich niet zo aan te stellen. Managers en leidinggevenden moeten een cultuur creëren waarin vrouwen zich veilig voelen om zich uit te spreken en waarin daders weten dat ze niet meer wegkomen met hun gedrag.

Feminisme als antwoord

De strijd tegen geweld tegen vrouwen is onlosmakelijk verbonden met het feminisme. Niet als een beweging tegen mannen, maar als een beweging voor gelijkwaardigheid en tegen alle vormen van onderdrukking. Feministische denkers hebben altijd benadrukt dat geweld tegen vrouwen een politiek probleem is dat om politieke oplossingen vraagt.

Een belangrijk inzicht is dat feminisme niet alleen voor vrouwen belangrijk is. Mannen hebben ook te lijden onder de rigide genderrollen en machtsdynamieken die geweld in stand houden. Door patriarchale structuren te doorbreken, creëren we een samenleving waarin iedereen vrijer en veiliger kan zijn.

De weg vooruit: van bewustwording naar actie

De #MeToo-beweging heeft aangetoond dat collectieve actie verschil kan maken. De geest is uit de fles en gaat niet meer terug. Vrouwen breken massaal de stilte, steunen elkaar en eisen dat daders verantwoordelijk worden gehouden. Maar er is meer nodig dan alleen het bestraffen van individuele daders.

We moeten werken aan een fundamentele cultuurverandering. Dat betekent: opvoeding die gelijkwaardigheid vooropstelt, onderwijs dat aandacht besteedt aan consent en gezonde relaties, organisaties die een veilige cultuur creëren, wetgeving die slachtoffers beschermt en daders aanpakt, en een maatschappij die de verantwoordelijkheid voor geweld bij de daders legt, niet bij de slachtoffers.

Het werk is begonnen, maar er is nog een lange weg te gaan. Elk incident van geweld tegen vrouwen is er een te veel. Het is tijd om niet langer weg te kijken, maar om samen te staan tegen alle vormen van gendergerelateerd geweld. Want zoals de stichting Stem op een Vrouw laat zien: verandering begint met bewuste keuzes en concrete actie. Alleen samen kunnen we een samenleving bouwen waarin vrouwen veilig zijn en hun stem gehoord wordt.