Faillissementsfraude: het opzettelijk benadelen van schuldeisers

Faillissementsfraude is een ernstig vergrijp dat de integriteit van het insolventierecht aantast. Het gaat om het opzettelijk misleiden van schuldeisers door ongeoorloofde handelingen rondom een faillissement: het wegmoffelen van activa, het verduisteren van geld of het verstrekken van onjuiste informatie. Deze frauduleuze praktijken kunnen zich vóór, tijdens of na een faillissement voordoen en richten aanzienlijke schade aan bij crediteuren die maar een fractie van hun vordering terugzien.

De bestrijding van faillissementsfraude vereist een gecoördineerde aanpak waarin curatoren, rechters-commissaris, het Openbaar Ministerie en wetgever samenwerken. In Nederland is de afgelopen jaren de wetgeving aangescherpt, met name door de Wet versterking positie curator en de Wet Herziening Strafbaarstelling Faillissementsfraude. Toch blijft waakzaamheid geboden.

Verschijningsvormen: van simpel tot geraffineerd

Faillissementsfraude kent vele gezichten. De meest voorkomende vormen zijn het onttrekken van geld of goederen uit de boedel, het fictief verhogen van schulden, het achterhouden van administratie en het bewust aangaan van nieuwe verplichtingen terwijl men weet dat deze niet kunnen worden nagekomen. Soms gaat het om relatief eenvoudige constructies, zoals het privé gebruiken van bedrijfsgelden kort voor een faillissement. In andere gevallen worden complexe structuren opgezet met buitenlandse vennootschappen om vermogen buiten bereik van crediteuren te houden.

Wat opvalt is dat faillissementsfraude zelden een geïsoleerd incident is. Vaak vormt het de slotfase van een langere periode van financiële problemen waarbij de ondernemer steeds verder in de verleiding komt om grenzen te overschrijden. De stap van creatief boekhouden naar daadwerkelijke fraude is kleiner dan men zou denken.

Signalering: de rode vlaggen herkennen

Tijdige signalering is cruciaal bij de bestrijding van faillissementsfraude. Er zijn verschillende waarschuwingssignalen die kunnen duiden op frauduleuze intenties. Denk aan een plotselinge verslechtering van de financiële positie zonder duidelijke oorzaak, het uitblijven van volledige administratie, het vreemd gedrag van de gefailleerde ten overstaan van de curator, of eerdere faillissementen in de directe omgeving van de ondernemer.

Ook transacties kort voor het faillissement verdienen extra aandacht: overboekingen naar privérekeningen, de verkoop van bedrijfsmiddelen onder de marktwaarde aan familieleden, of plotselinge wijzigingen in de eigendomsstructuur. Een ervaren curator of rechter-commissaris herkent deze patronen en kan snel tot nader onderzoek overgaan.

Wetgeving: verscherpt toezicht en verhoogde straffen

De Nederlandse wetgever heeft de afgelopen decennia de instrumenten tegen faillissementsfraude aangescherpt. De Wet versterking positie curator uit 2016 gaf curatoren meer bevoegdheden om onderzoek te doen en informatie op te vragen. De Wet Herziening Strafbaarstelling Faillissementsfraude maakte het makkelijker om frauderende ondernemers strafrechtelijk te vervolgen.

Toch blijft vervolging complex. Bewijslast is vaak een probleem: bewezen moet worden dat de ondernemer opzettelijk en wederrechtelijk heeft gehandeld. Als de administratie onvolledig is of verdwenen, wordt dit lastig. Daarom is preventie minstens zo belangrijk als repressie.

De curator als fraudebestrijder

De curator speelt een sleutelrol in de bestrijding van faillissementsfraude. Als onafhankelijk toezichthouder over de boedel moet hij of zij niet alleen de belangen van crediteuren behartigen, maar ook onderzoek doen naar eventuele onregelmatigheden. Dit vereist een scherpe blik, gedegen kennis van financiële stromen en het vermogen om patronen te herkennen.

De curator beschikt over diverse instrumenten: hij kan getuigen oproepen, inzage vorderen in bankrekeningen en administratie, en verdachte transacties terugdraaien via de pauliana-actie. Wanneer er sterke aanwijzingen zijn voor strafbare feiten, doet de curator aangifte bij het Openbaar Ministerie. De samenwerking tussen civiel en strafrechtelijk traject is daarbij essentieel.

Preventie: de beste remedie

De beste manier om faillissementsfraude te bestrijden is voorkomen dat het zover komt. Dit begint bij ondernemers zelf: integer ondernemen, een transparante administratie bijhouden en tijdig professionele hulp inschakelen bij financiële problemen. Veel fraude ontstaat in een sfeer van wanhoop, wanneer de ondernemer geen uitweg meer ziet en in paniek handelt.

Ook externe partijen hebben een verantwoordelijkheid. Accountants kunnen als poortwachter fungeren en alarmbellen laten rinkelen bij verdachte transacties. Banken kunnen alerter zijn op ongebruikelijke betalingspatronen. En toezichthouders zoals de Belastingdienst kunnen door vroegtijdig ingrijpen escalatie voorkomen. Een cultuur van openheid en een vangnet voor ondernemers in de problemen kunnen veel leed voorkomen.

Conclusie: waakzaamheid en daadkracht

Faillissementsfraude blijft een hardnekkig probleem dat zowel individuele crediteuren als het vertrouwen in het rechtssysteem schaadt. De bestrijding ervan vereist een geïntegreerde aanpak: scherpe wetgeving, alert toezicht, daadkrachtige curatoren en een cultuur waarin integer ondernemen de norm is.

De verscherpte wetgeving van de afgelopen jaren heeft curatoren en rechters-commissaris meer instrumenten gegeven, maar uitvoering blijft cruciaal. Tegelijkertijd moeten we oog houden voor de menselijke kant: veel fraudeurs zijn niet geboren criminelen, maar ondernemers die onder druk de verkeerde keuzes maakten. Preventie door tijdige hulp en een vangnet voor ondernemers in financiële nood kan veel leed voorkomen.

De werken van auteurs als Martin Scharenborg, Carlijn van der Hek en Samantha Renssen tonen aan dat de juridische wetenschap en praktijk voortdurend werken aan effectievere instrumenten. Door kennis te delen en van elkaar te leren, kunnen we de strijd tegen faillissementsfraude blijven verbeteren. Want uiteindelijk gaat het erom dat eerlijke crediteuren krijgen waar ze recht op hebben, en dat het vertrouwen in ons insolventiestelsel behouden blijft.