Het is een verslag van VMBO-school het Calvijn College te Amsterdam waarin beschreven wordt hoe een school haar eigen naar binnen gerichte cultuur succesvol wist te veranderen. Een goed beschreven boekje waarin schoolleider Jolanda Hogewind en collega Mohamed El Jaouhari laten zien hoe een verandering vanuit een mensgerichte visie in de praktijk gebracht kan worden.
‘Tien jaar geleden was de Calvijn school misschien wel de slechtste school van Nederland’, vertelt wijlen burgemeester Eberhard van der Laan in het programma ‘Zomergasten’, zo opent het boekje. De auteurs beschrijven aan het begin wat er mis was met de school. Ze nemen geen blad voor de mond. We lezen over negatieve verhalen in de lerarenkamer, over vervelende leerlingen die apart gezet worden, over leraren die zich slachtoffer voelen en politie die binnen de school liep. In 2015 krijgt de school een nieuw gebouw en vanaf dat moment wordt er een start gemaakt met het vormen van een nieuwe cultuur. Een cultuur gericht op de mens met een duidelijke visie. Mooi te lezen hoe Jolanda Hogewind vanuit positieve overtuigingen de school wist te transformeren naar een school met energie en passie. Leraren voelen zich niet langer meer slachtoffer en aan leerlingen wordt gevraagd na te denken over vragen als: wie ben je, wat wil je en wat kun je?
Wat is er nu gebeurd om zo’n transformatie door te maken? De schoolleiders zijn erin geslaagd om diepgewortelde negatieve denkpatronen in de school te identificeren en te veranderen. Deze denkpatronen waren: 1. Ze kunnen het niet. 2. Onderwijs is gekkenwerk. 3. Het onderwijs helpt plezier in leren om zeep. 4. De school is een eiland. 5. Je hoeft leerlingen niet serieus te nemen (en ouders trouwens ook niet). Er wordt echter niet beschreven hoe men deze gedachten heeft weten te identificeren. Het boekje gaat vervolgens in op deze disfunctionele gedachten die gezamenlijk de cultuur van de school vormden. In dit verband kan opgemerkt worden dat cultuurdeskundige Edgar Schein destijds stelde dat cultuurverandering vaak betekende dat je één of twee niet functionele, vastgeroeste overtuigingen moest zien te identificeren en te veranderen. Op het Calvijn College waren het er dus vijf.
De eerste disfunctionele gedachte - Ze kunnen het niet - is m.i. direct een hele ernstige en stelt het instituut ‘school’ als het ware ter discussie. Je zou kunnen zeggen dat de leraar verkeerd is geprogrammeerd, hij lijkt niet door te hebben dat het juist zijn taak is om leerlingen verder te helpen in plaats van een constatering te doen in de vorm van een statische beoordeling. Fixed mindset ten voeten uit.
De auteurs hebben het in dit hoofdstuk over ‘collectieve depressie’: veel slachtoffers en weinig zelfreflectie. En altijd maar wijzen naar die vervelende leerling met zijn zeurende ouders. Knap geconstateerd van de auteurs: ‘Ze kunnen het niet’ betekent vaak: ‘Ik kan het niet’. Ook hier had ik als lezer graag willen weten hoe dit soort gevoelige zaken aan de orde zijn gesteld. Hoe leraren of docenten bewust gemaakt dat zij zich opstellen als een slachtoffer die denken in onmogelijkheden met een fixed mindset? Wel lezen we verschillende reflecties van vooral Jolanda Hogewind waarin duidelijk wordt dat er ook mensen zijn ontslagen. Daarin heeft zij als schoolleider veel moed getoond evenals haar opmerking dat het onderwijs misschien wel de minst professionele branche is. Tevens heeft zij structuur geboden met heldere taakverdeling en alles op papier laten zetten met de professionals in de regie. Maar verantwoordelijkheid hebben betekent ook dat als je ziek bent je daarna nadenkt over hetgeen waarvoor jij verantwoordelijk bent. Dus niet langer over de schutting gooien. Het team bepaalt nu gezamenlijk de taken, er is een duidelijke visie en wordt het beleid ondersteund met de functionerings- en beoordelingsgesprekken.
Een radslag in het onderwijs laat zien dat het anders kan. Slachtofferrol is ingewisseld voor het nemen van regie. Alles wat aandacht krijgt groeit, als leidende thema voor een succesvolle cultuurverandering. Van harte aanbevolen aan alle betrokkenen die het onderwijs een warm hart toedragen.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
