Van bacterie tot Bach en terug - 'Lezen!'

Vele wetenschappers hebben decennialang gezocht naar begrip van onze bewuste geest. Zo spant ook de filosoof Daniel Dennett zich al meer dan vijftig jaar in om antwoorden te vinden op vragen over ons bewustzijn. Hij beweert nu een pad gevonden te hebben naar een toereikende en bevredigende verklaring van de manier waarop de ‘magie’ van onze geest zonder ook maar iets van magie tot stand komt. Dat pad is kronkelig en moeilijk begaanbaar.

Vijfentwintig jaar geleden schreef Dennett zijn spraakmakende boek Bewustzijn verklaard. Sindsdien heeft hij inzichten verzameld uit neurowetenschappen, biologie, filosofie en computerwetenschappen. Om ons klaar te stomen voor zijn nieuwe verklaring van het bewustzijn vraagt hij drie inspannende oefeningen in verbeeldingskracht van ons in Van bacterie naar Bach en terug. Daarvoor moeten we een aantal dierbare intuïtieve overtuigingen achter ons laten en ons hoofd als het ware binnenstebuiten keren. Volgens Dennett kan dit bevrijdend werken omdat het nieuwe perspectieven biedt op wat er aan de hand is. Hij wil onze wereld op z’n kop zetten en omkeringen in ons denken bewerkstelligen. In deel een van zijn boek doet hij dit door bijvoorbeeld de Cartesiaanse wond – de scheiding van lichaam en geest van Descartes – te genezen. In deel twee komt de evolutie van geest en taal vanuit een omgekeerd perspectief aan bod in de evolutie naar intelligent ontwerp. Hierdoor zijn we in staat om nieuwe vragen en nieuwe antwoorden te formuleren ten gunste van de aller moeilijkste omkering: hoe het bewustzijn er uitziet als we onze geest binnenstebuiten keren. Daar gaat deel drie over.

Enigszins teleurstellend is het feit dat Dennett aan het eind van Van bacterie tot Bach en terug moet toegeven nog geen echt bewijs voor zijn stelling te hebben. De eerste twee delen zijn machtig interessant en bieden op erudiete wijze inzicht in hoe het bewustzijn werkt en hoe zijn functies zich hebben ontwikkeld. De geïnteresseerde lezer kan hier ruimschoots aan zijn trekken komen als het gaat om inzicht in de werking van de geest. Dennett schrijft goed en weet ingewikkelde materie op een boeiende manier op te dissen. Elke manier om de inhoud van dit levenswerk samen te vatten, doet de auteur schromelijk tekort. Lezen dus dat mooie boek!