Steeds meer mensen gebruiken sociale media, chatbots en andere digitale platformen om sociale contacten te onderhouden. We laten ons sturen door influencers, bots en AI-algoritmes om een vorm van menselijk contact te ervaren. Over de gevolgen daarvan schreef Nicholas Carr het boek Superbloom - How Technologies of Connection Tear Us Apart. Carr levert al ruim twee decennia kritisch commentaar op de technieken en filosofieën waarmee de tech-industrie in Silicon Valley ons achtereenvolgens het internet en later de smartphone door de strot duwde. In The Big Switch (2008) en The Shallows (2010) richtte hij zich nog op het internet; nu onderzoekt hij sociale media, digitale werelden en andere online plekken waar mensen steeds meer tijd doorbrengen.
Platgetrapte klaprozen
Het eerste hoofdstuk draait om de ‘superbloom’. Op 1 maart 2019 postte influencer Jaci Marie Smith een foto van een veld met klaprozen op haar Instagram-account met de tag #superbloom. In no time stroomden andere influencers toe, gevolgd door tienduizenden bezoekers die het fenomeen met eigen ogen wilden zien. Het resultaat: platgetrapte klaprozen. Volgens Carr gebeurt iets vergelijkbaars met onze sociale relaties: ze raken vertrapt onder de eindeloze stroom berichten. We hebben steeds minder contact en tijd voor mensen van vlees en bloed, en steeds meer voor entiteiten die door software worden gecreëerd.
positieve prikkels
Carr duikt vervolgens in de geschiedenis van communicatie tot aan de jaren 80. Hij haalt socioloog Charles Horton Cooley aan, die ruim een eeuw geleden al beschreef hoe mensen te manipuleren zijn via media. Vanaf de jaren 80 begint de digitale revolutie die via pc, internet, smartphone en sociale media eerst onze huiskamers binnendrong - net als radio en televisie - maar inmiddels overal aanwezig is. We staan ermee op en gaan ermee naar bed, verslaafd aan de positieve prikkels die onze feeds ons geven. Onze aandachtsspanne is gekrompen van een boek of film naar een TikTok-clip van dertig seconden. Waar redacties en producenten ooit een kritische filter vormden, zijn we nu zelf ‘baas’ over onze keuzes. Ondertussen worden we overspoeld door berichten, waardoor we steeds minder kritisch denken en steeds minder rust hebben om te reflecteren.
simulaties
We laten ons steeds vaker aanspreken door machines. We brengen tijd door in werelden die geen echte werelden zijn, maar simulaties. We nemen vormen aan die we zelf creëren of die voor ons worden gecreëerd. We praten met avatars en chatbots, stellen vragen aan ChatGPT en nemen de antwoorden soms ook over fysieke en mentale klachten serieus.
Over de nieuwe golf aan innovaties, aangedreven door generatieve AI, schrijft Carr: ‘The next wave of innovations - larger language models, more convincing chatbots, more efficient content-generation and censorship systems, more precise eye tracking and body sensors, more immersive virtual worlds, faster everything - will only drive us further into the emptiness of hyperreality.’
Superbloom stemt niet vrolijk, maar biedt wel een scherp perspectief om kritische vragen te stellen over ons gebruik van smartphones, sociale media en tools als ChatGPT.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.