De waarde van weerbaarheid - ‘Bijzonder boeiend boek’

Op een willekeurige dag in 2004 kreeg een McDonald's-manager in Kentucky, VS, een telefoontje van iemand die zich voordeed als politieagent. De beller beweerde dat een jonge medewerkster verdacht werd van diefstal en gaf instructies om haar vast te houden en te doorzoeken. Wat volgde, was een urenlange vernedering, waarbij de manager en anderen klakkeloos gehoor gaven aan de absurde bevelen van een onbekende stem aan de telefoon. Pas veel later werd duidelijk dat het allemaal een gruwelijke hoax was – een misbruik van autoriteit waar niemand op tijd ‘nee’ tegen durfde te zeggen.

Gehoorzaamheid

Dit absurde, maar waargebeurde verhaal illustreert pijnlijk hoe diepgeworteld onze neiging tot gehoorzaamheid is. Het laat zien hoe mensen, zelfs in extreme situaties, moeite hebben om autoriteit in twijfel te trekken. In haar boek De waarde van weerbaarheid laat Dr. Sunita Sah zien waarom we zo vaak ja zeggen als we eigenlijk nee zouden moeten zeggen, en hoe we dit kunnen veranderen.

Bij het lezen van dit boek moest ik geregeld denken aan de Republikeinse senatoren die klakkeloos ja en amen lijken te zeggen op uitspraken en voorstellen van Donald Trump, die tot voor kort ondenkbaar waren – simpelweg omdat ze ronduit bespottelijk zijn. Zijn al deze politici hun verstand verloren? Het lijkt mij onwaarschijnlijk. Sah laat zien dat er wellicht een andere reden is voor hun blinde volgzaamheid.

Elektrische schokken

Sah gaat in haar boek uitgebreid in op het zogenoemde ‘Milgram-experiment’ uit de jaren zestig. Dit experiment van psycholoog Stanley Milgram onderzocht gehoorzaamheid aan autoriteit en hoe ver mensen bereid zijn te gaan als ze opdrachten krijgen van een hogere macht. Deelnemers dachten dat ze meededen aan een leerexperiment en kregen de rol van leraar. Ze moesten vragen stellen aan een andere persoon, de ‘leerling’ (een acteur). Bij elk fout antwoord moesten ze de leerling een elektrische schok toedienen, met oplopende sterkte van 15 volt tot 450 volt. De leerling (die in werkelijkheid geen schokken kreeg) reageerde met pijnkreten, smeken om te stoppen en uiteindelijk totale stilte, wat impliceerde dat hij buiten bewustzijn was.

De resultaten van het onderzoek waren ronduit schokkend. 65% van de deelnemers ging door tot de maximale schok van 450 volt, ondanks de hoorbare pijnkreten. Niemand stopte vóór 300 volt, zelfs niet als de leerling vroeg om te stoppen. De deelnemers twijfelden weliswaar of ze hier goed aan deden, maar ondanks dat het zweet hen letterlijk uitbrak en ze nerveus begonnen te lachen, gingen ze door met het geven van stroomstoten. Alleen maar omdat de wetenschapper zei dat ze moesten doorgaan. ‘In weerwil van onze idealen en beste bedoelingen kiezen we meestal voor volgzaamheid boven verzet, onderwerping boven disruptie, meegaandheid boven weerbaarheid,’ aldus Sah.

Invloed van autoriteit

Sah stelt dat wij vaak onderschatten hoeveel invloed autoriteit op ons gedrag heeft. We zijn vaak banger om ongehoorzaam te zijn dan om iets verkeerds te doen. Daarom is het zaak dat we leren herkennen wanneer we handelen uit gehoorzaamheid, in plaats van uit overtuiging. Sah moedigt ons aan om:
- Bewust stil te staan bij sociale druk en autoriteit.
- Grenzen te stellen en een ‘ware nee’ te zeggen wanneer nodig.
- Oefeningen te doen om ons vermogen tot ‘morele moed’ te versterken.

Sah nodigt ons uit een ‘moreel dissident’ te worden. Dit kan door de volgende drie vragen te stellen:
1) Wie ben ik?
2) Wat voor situatie is dit?
3) Wat doet iemand zoals ik in een situatie als deze?

Bewust kiezen

Is het idee van Sah dat we dus overal maar tegenin gaan? Natuurlijk niet. Sah betoogt dat het erom gaat dat wij bewust kiezen wanneer wij ons verzetten en hoe wij dat doen op een manier die bij onze waarden en situatie past. En, zo stelt ze gerust: ‘Kleine daden van verzet kunnen op lange termijn een grote impact hebben.’ 

Kortom: De waarde van weerbaarheid is een bijzonder boeiend boek. Nu maar hopen dat ook de nodige politici in de VS het  lezen.