De westerse filosofie heeft een mechanistisch wereldbeeld opgeleverd. Dat is weliswaar een uitstekend klimaat voor wetenschap en innovatie gebleken. Maar als je de natuur gaat beschouwen als een machine zonder intrinsieke waarde, dan gaat het faliekant mis. Het resultaat is een groeiende economie die is gebaseerd op het uitputten van natuurlijke hulpbronnen. Het hobbesiaanse mensbeeld van ons als zelfzuchtige inherent slechte wezens helpt daarbij niet. Jeremy Lent wil daar een ander wereldbeeld tegenoverstellen. Een wereldbeeld dat ons helpt bij de grote vraagstukken van deze tijd.
Principes van het leven op aarde
Lents wereldbeeld is gebaseerd op de principes van het leven op aarde. Centraal staat onze verbintenis met alle verschijningsvormen van het leven. De intelligentie van dieren en planten heeft verrassend veel connecties met onze eigen intelligentie. Lent duikt in onze psychologie, en geeft een mooie analyse van hoe het verhalende ‘ik’ en ons voelende, ervarende ‘zelf’ zich tot elkaar verhouden. Een van de meest verhelderende hoofdstukken vond ik dat over patronen in het universum. Hij legt op een zeer inzichtelijke manier de principes van systeemdenken uit. En laat zien dat de eigenschappen van fractals in alle facetten van het leven te herkennen zijn. Hij legt uit hoe alles kan stromen en in verandering is, terwijl we toch een patroon herkennen in bijvoorbeeld een flikkerende kaars. Hij noemt het schip van Theseus, uit de Griekse legendes, waarvan alle planken vervangen waren en toch was het hetzelfde schip gebleven. Een ander prachtig hoofdstuk is de harmonische dans van het leven. De ‘survival of the fittest’ uit de evolutietheorie en The Selfish Gene van Richard Dawkins heeft met mechanistische wereldbeeld van zelfzuchtige competitie in een nieuwe fase gebracht. Alles zou te verklaren zijn uit genen.
Epi-genetica
Wat veel interessanter blijkt te zijn is de epi-genetica, hoe genen geactiveerd worden door de context van het leven. De relatie tussen het dna en het organisme blijkt circulair te zijn. Samenwerking is de sleutel van het leven. 4,5 miljard jaar geleden is het leven begonnen met bacteriën. Die begonnen samen te werken en een deel van hen specialiseerde zich als energiesysteem van meercellige organismen. Het leven is ontstaan door te netwerken. De succesfactor van samenwerking op meerdere niveaus is integratie, wat zoveel wil zeggen als eenheid met behoud van eigen karakter en differentiatie. Lent laat zien dat de principes van het leven net zo goed van toepassing zijn op de natuur als op onze eigen natuur en onze cultuur.
Eudaimonia, het betekenisvolle leven
Deze principes van het leven kunnen we benutten om een goed leven te leiden. Een leven dat uitgaat van balans en harmonie. Een leven vol betekenis, waarin we bijdragen aan het geluk van anderen. Dit is uitgebreid in de filosofie beschreven. Aristoteles noemde het eudaimonia, met als tegenpool het kortstondige geluk van hedonia. In de Boeddhistische filosofie wordt langdurig geluk sukai genoemd. Ook holocaust-overlever Viktor Frankl, grondlegger van de logotherapie en auteur van het invloedrijke boek De zin van het bestaan, legt de nadruk op betekenis, die ons de wil om te leven geeft.
Lent spoort de lezer aan om de cirkel van compassie te verbreden naar al het leven op aarde, zodat wij de diepe verbindingen met alle levensvormen gaan ervaren. Hij heeft het over psychedelica en religieuze ervaringen van verwondering. Hieruit kunnen we leren dat liefde het allerbelangrijkste is. Liefde voor het leven en liefde voor alle levensvormen. Deze levensfilosofie is hard nodig, gezien de deplorabele staat van de natuur. Onze natuur is niet meer dan een ruïne van wat het ooit geweest is, alleen door ons verschuivende referentiepunt zien we niet wat er teloor is gegaan.
Een nieuw betekenisvol verhaal
Lents boek is een pleidooi om het mechanistische wereldbeeld aan de kant te zetten en het te vervangen door een wereldbeeld dat de principes van het leven centraal stelt. Dat is de kans die hij nu ziet om een betere en mooiere toekomst te creëren. Als je eenmaal ziet dat je deel uitmaakt van een groter geheel, dan ga je op een andere manier kijken en handelen. Vanuit de symbiose van ons met het leven op aarde kun je bijdragen aan het floreren van al het leven op aarde. Alles wat we doen creëert een rimpeling en zet veranderingen in gang.
Nieuwe draden van betekenis
Met dit alles omvattende boek zet Lent hoog in. Maar hij weet het waar te maken. De opbouw van de hoofdstukken is gebalanceerd. Met een paar zinnen haalt hij na elk hoofdstuk het belangrijkste op in wat hij noemt ‘new threads of meaning’. Sommige hoofdstukken zijn sterker dan andere, en af en toe herhaalt hij zichzelf, maar dat geeft niet bij een boek als dit. Slechts weinige schrijvers zijn in staat een boek als The Web of Meaning af te leveren. Ik hoop dat het ook in het Nederlands vertaald wordt.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
