'De kunst van het paradoxale leven' start met het opsommen van de beperkingen van het of-of-denken. En na het lezen van dit boek weet je een ding zeker: die zijn niet gering. Een te grote gerichtheid op de ene pool, bijvoorbeeld 'kostenbesparing', leidt uiteindelijk tot verlies op de andere pool, bijvoorbeeld 'kwaliteit'. Dit is weliswaar geen nieuw inzicht, want Stephen Covey beschreef al jaren geleden in zijn bestseller 'De zeven eigenschappen van effectief leiderschap' dat het 'en-en-denken' een veel krachtigere manier van denken en doen is dan het 'of-of-denken'. Maar Brughmans gaat hierin veel verder dan Covey. Wie in uitersten denkt, plakt labels op waardoor we mensen in hokjes stoppen en categoriseren. Eén zo'n hokje is bijvoorbeeld 'een afdeling'. Brughmans laat je met geheel andere ogen naar een afdeling kijken. Ineens word je je bewust van de negatieve effecten die afdelingen met zich meebrengen, zoals verkokering, vervreemding en versnippering. Ze zijn een voortvloeisel van doorgeslagen of-of-denken. Het alternatief ligt voor de hand: en-en-denken. Maar Brughmans trapt niet in zijn eigen valkuil door te stellen dat het en-en-denken het of-of-denken vervangt. Anders hebben we weer een nieuwe ideologie, aldus de auteur. Kenmerkend voor dit en-en-denken is dat je het positieve kunt ontdekken in iets negatiefs. En-en-denken is voor hem meesterschap. Wie zich langs de verschillende polariteiten begeeft, bevordert diversiteit. Een onderwerp waarbij veel lippendienst aan de orde is: organisaties willen aan de ene kant heel graag complementaire vaardigheden maar kiezen vaak vanuit angst hetzelfde type mensen met 'veilige en dezelfde profielen'. De eigentijdse voorbeelden van de auteur spreken zeer tot de verbeelding, temeer omdat hij zelf ook een flinke duit in het zakje doet om de grenzen op te zoeken. Hij schuwt niet om onderwerpen als godsdienst, mannelijke versus vrouwelijke waarden, de aanraking van het lichaam, porno en porna en zelfs pedofilie aan de orde te stellen. Uiteindelijk realiseer je je als lezer dat dit onderwerpen zijn die heel lang - of misschien wel altijd - vanuit een 'of-of-perspectief' zijn ingericht. Brughmans wil dus tegenstellingen bij elkaar brengen zonder de verschillen op te heffen. Hij beroept zich daarbij op managementgoeroe Fons Trompenaars die stelt dat het onderscheidende kenmerk van grote leiders het verenigen van tegenstellingen is. Ik deel die visie: uitsluiten is geen optie, net zomin als ontkennen of negeren. Het vrije Westen met zijn democratie, keuzevrijheid, vrije meningsuiting, globalisering en vrije markt heeft hier nog een uitdagende stap te zetten.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
