Gershwins meesterwerk was de opera Porgy & Bess. Gershwin heeft bij zijn leven niet die erkenning gekregen die hij zich zo graag gewenst had. Maar na zijn dood heeft zijn werk wel veel waardering gekregen, zelfs onder liefhebbers van klassieke muziek. In dit 2 CD luisterboek vertelt samensteller Thijs Bonger het unieke levensverhaal van George Gershwin, hier en daar onderbroken door bekende en minder bekende muziekfragmenten. George Gershwin werd als Jacob Gershowitz op 26 september 1898 geboren in New York City als zoon van Russisch-joodse immigranten. Bongers luisterboek begint met de bekende standard Summertime uit de opera Porgy & Bess gevolgd door een op Strawinsky of Prokofiev lijkende compositie en nog wel uit dezelfde opera. Muzikaal gezien kun je dus met Gershwin alle kanten op. Gershwin is een muzikale kameleon. Gershwin is een prachtvoorbeeld van 'The American dream'. Hij kwam helemaal niet uit een muzikaal gezin. Zijn moeder Rose vond luisteren naar muziek maar tijdverspilling. Zijn vader Morris echter hield erg van opera en operettes maar speelde zelf geen instrument. De familie Gershwin verhuisde dikwijls want vader Morris wisselde vele malen van werkkring en wilde altijd dicht bij zijn werk wonen. George Gershwin moest de muziek dus allemaal zelf ontdekken. De kleine 6-jarige George zwierf vaak hele dagen door Manhattan en maakte zo kennis met de multiculturele samenleving. Hij ontwikkelde zich als een echt straatschoffie. Toch inspireerde hem het luisteren naar Klezemer muziek met de klarinet als prominent instrument. De klarinet komt ook later terug in sommige van zijn composities. Op school raakte de 10-jarige George bij toeval bevriend met een medeleerling, een wonderkind - de 8-jarige Max Rosen - die op school een vioolstuk speelde van Dvorak. Dit maakte een enorme indruk op hem. Deze vriendschap gaf zijn leven een andere wending. Via Max kwam George in aanraking met cultuur. De wereld van muziek ging voor hem open. Op 12-jarige leeftijd schafte de familie Gerswhin een piano aan. In eerste instantie leerde George zichzelf pianospelen met een pianola. Een pianola is een speelautomaat waarmee pianomuziek automatisch ten gehore was te brengen. De muziek is opgeslagen in de vorm van verwisselbare papierrollen met gaatjes, volgens hetzelfde principe als de boeken van een draaiorgel. De kleine Georg bewoog met zijn vingers met de toetsen mee. De pianola kon je op verschillende snelheiden instellen. En zo kon je een muziekstuk goed instuderen. Noten lezen kon George toen niet. Dat kwam pas later toen George echt pianoles kreeg en heel snel vorderingen maakte. De pianolessen maakten van George eigenlijk een braaf jongetje. Hij leerde stukken spelen van Bach, Chopin, Grieg en Debussy. De preludes van Chopin is hij altijd blijven spelen. Gershwin was inmiddels 15 jaar en ging werken bij een muziekuitgever. Alle uitgevers van bladmuziek zaten toentertijd geconcentreerd in één straat Tin Pan Alley geheten. Een lawaaierige straat omdat alle muziekuitgevers pianisten in dienst hadden die populaire revueliedjes speelden met het doel de verkoop van hun bladmuziek te stimuleren. George had een aanstekelijke manier van pianospelen, ritmisch oersterk en bovenal swingend. Zijn salaris van 15 dollar per week was riant. George was gek op liedjes van Irving Berlin en Jerome Kern. Zo begon hij op zijn 17e levensjaar muzikale invallen te noteren. Maar intimi raadden hem toch aan om lessen compositieleer en orkestratie te gaan volgen, wilde hij later een serieuze componist worden. Gershwin is echter nooit naar het conservatorium geweest. Ondanks zijn grote muzikale successen en goede verdiensten, bevredigde het lichte genre Gershwin niet meer. Gershwin was een man in bonus. Maar George droomde er toch van een serieuze 'klassieke' componist te worden. In 1923 lukte het om even door te dringen in de wereld van de klassieke muziek toen hij de Canadese sopraan Eva Gauthier leerde kennen. Maar de workaholic George produceerde inmiddels het ene na het andere musicalliedje. Hij vormde nu een geolied tandem met zijn broer Ira Gershwin, die voor pakkende teksten zorgde bij allerlei musicalstukken. Gerswhin's belangrijkste poging om klassieke muziek en jazz tot elkaar te brengen was zijn compositie Rhapsody in Blue waar hij vele triomfen mee vierde. Gerswhin bleef verwoede pogingen doen om in de klassieke muziek serieus genomen te worden. Voorbeelden daarvan zijn het pianoconcert Concerto in F en An American in Paris. Verder heeft Gershwin een aantal prachtige preludes voor piano en natuurlijk orkestwerken geschreven. Op zijn reizen naar Europa ontmoette Gershwin componisten als Prokofiev, Strawinsky, Poulenc, Ravel, Milhaud, Weil en Léhar. Omdat Gershwin vaak ontevreden was over de dirigenten die zijn composities speelden, begon hij zelf later ook te dirigeren en met succes. Gershwin is er nooit toegekomen om een symfonie en een strijkkwartet te schrijven, want hij overleed al op 38-jarige leeftijd op 11 juli 1937 in Hollywood aan een hersentumor. Thijs Bonger geeft in zijn luisterboek een treffend overzicht van Gershwin's opwindende korte leven. Amusant om naar te luisteren!
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.
