Een beknopte geschiedenis van alles is geschreven in vraag-antwoordvorm. Dat wil zeggen dat Ken Wilber zowel zelf de vragen stelt als de antwoorden geeft. Het zijn bij lange na geen praktische vragen, maar vragen in de zin van: ‘Waarom zijn we steeds meer het transcendente gaan loslaten?’ Zelfs wanneer Wilber voorbeelden geeft, is hij nauwelijks concreet.
Op dit punt is een vergelijking te maken met de zogenaamde piekervaring: een ervaring die je in staat stelt, aldus Wilber, om op een hoger niveau te kijken. Tegelijkertijd waarschuwt de auteur dat je na de piekervaring weer terug moet naar het vorige niveau, daar je anders geen verbinding krijgt met de grote groep.
Dat gevoel bekroop mij na het lezen van dit boek ook over Wilber zelf: zijn kennis is enorm, maar hij weet onvoldoende de verbinding te leggen met de lezer die zich de vraag stelt: ‘Wat kan ik hier nu mee?’ Wilber, die op weg is naar een goeroestatus, heeft in Amerika meer dan duizend volgers. De man houdt van bewonderaars, maar heeft naar het schijnt wat moeite om zelf kritiek te ondergaan.
Wilber houdt de lezer een duidelijke boodschap voor die vooral begrepen kan worden door eerst kennis te nemen van zijn model. Dit model kent vier kwadranten:
individueel innerlijk
individueel uiterlijk
collectief innerlijk
collectief uiterlijk
Met name het kwadrant linksboven wordt uitgebreid beschreven aan de hand van negen stadia (splitsingen) die mensen doorlopen. Deze stadia doen enigszins denken aan de theorie van professor Clare Graves, te weten Spiral Dynamics. Ook hierbij bezit het volgende stadium niet alleen unieke kenmerken, het draagt ook de kenmerken in zich van het vorige stadium.
Wilber betoogt dat ontwikkeling en transformatie een groei in alle vier kwadranten vereist. Maar daar zit nu net de pijn, aldus de auteur. Sinds de Verlichting heeft de rechterkant de linkerkanten in zich opgenomen. ‘Ik’ en ‘wij’ zijn ondergeschikt gemaakt aan ‘het’. De empirie overheerst, en het bewustzijn en het innerlijke spelen niet langer een dominante rol.
Toch heeft Wilber niets tegen de empirische wetenschap, maar wel tegen het scientisme, waaronder hij verstaat: het nastreven van eigen waarheden en het op agressieve wijze ontkennen dat er andere waarheden bestaan.
Het interessante aan dit boek is de uitgebreide toelichting op Wilbers model. Telkenmale weet hij het te ‘laden’ vanuit verschillende perspectieven. Zo vult hij de kwadranten vanuit het perspectief van ‘geldigheidsclaims’ en staat er rechtsboven dan ‘waarheid’ en linksboven ‘waarachtigheid’. Ook worden er verschillende sociologen en filosofen in geplaatst. Onder anderen Freud en Jung komen terecht in het kwadrant linksboven; Skinner, Watson en Locke verschijnen aan de rechterkant.
Een beknopte geschiedenis van alles verschaft de lezer het inzicht dat wetenschap slechts een onderdeel is om het geheel te begrijpen. Systeemtheoretici kunnen dus volgens Wilber nooit claimen (wat ze wel doen) dat ze het geheel in kaart brengen en een totaaloverzicht bieden, omdat ze de linkerkant van het model volledig negeren.
Wilber stelt ten slotte: ‘Onze redding is gelegen in de integratie van de Grote Drie (bewustzijn – ik; moraal – wij; en wetenschap – het), niet in de bevoordeling van een enkel domein.’ Niet uitsluiten maar insluiten dus.
Het lijkt me een goede boodschap in een helaas moeilijk toegankelijk boek.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
