Filosofie van de toekomst

Fred Keijzer is universitair hoofddocent aan de faculteit wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit Groningen en is gepromoveerd op de filosofie van de cognitiewetenschappen. Dan verwacht je onwillekeurig een saai en degelijk boek over cognitie en wijsbegeerte. Niets is minder waar. 'Filosofie van de toekomst' is niet alleen uitstekend geschreven, maar zit bovendien boordevol humor en leest mede daardoor heerlijk weg.

Filosofie en sciencefiction (SF) hebben beiden hun wortels in verwondering, twijfel en nieuwsgierigheid. Maar waar de filosofie zich bezighoudt met analyse en (zelf)kritiek en daardoor al snel oersaai wordt (althans voor niet-filosofen) speelt de SF letterlijk met allerlei alternatieve werkelijkheden. In een wereld die dagelijks verandert, heb je daardoor meer aan sciencefiction dan aan filosofie. Althans als je je eigen omgeving wilt duiden en geïnteresseerd bent in de plaats van de mens in een veranderende wereld.

SF bespreekt zaken als persoonlijke identiteit, kennis, het lichaam-geestprobleem, vrije wil, goed en kwaad, conceptuele vragen over ruimte en tijd en ethische en politieke vragen over de groei van de technische mogelijkheden. Het blijkt dan een geweldige - en aangename - manier om te komen tot een beter begrip van wie of wat wij zijn. Fred Keijzer laat ons in dit boeiende boek zien dat SF grossiert in nieuwe ideeën over de toekomst. Hij maakt daarmee aannemelijk dat de SF de broodnodige nieuwe gezichtpunten kan aanreiken om de aloude filosofie van nieuw levensbloed te voorzien. Hij doet dat aan de hand van goed gekozen citaten uit de SF-literatuur en in een humorvol taalgebruik vol (zelf)relativerende woordspelingen. Sciencefiction is volgens de auteur naast literatuur ook 'speculatieve antropologie'. Een menskunde die vertrekt vanuit moderne wetenschappelijke inzichten en deze op een vrije en losse manier extrapoleert. De SF kan daarbij experimenteren met mogelijkheden en ideeën die binnen de wetenschappen en de filosofie ondenkbaar zijn. Sciencefiction maakt het daardoor mogelijk om buiten en voorbij de traditionele mens- en wereldbeelden te kijken zoals die ontleent zijn aan de klassieke humaniora en religies. Als futuroloog spreekt 'Filosofie van de toekomst' mij zeer aan. Vooruitkijken is het kernpunt van dit boek. Als we onszelf en elkaar willen begrijpen en willen nadenken over wat er van ons allen moet worden, is het essentieel dat we niet alleen kijken naar het hier en nu of naar het verleden. We hebben geïnformeerde visies nodig met betrekking tot wat er van ons kan worden. Sciencefiction kan ons deze visies leveren. Het steekt daarmee de traditionele filosofie naar de kroon. Voor wie is dit boek nu interessant en nuttig? Allereerst voor de liefhebbers van SF. Het boek geeft een duiding van de diepere lagen in de SF en biedt en passant ook een geschiedenis van de SF. Maar ook voor voormalige SF-lezers heeft Keijzer een boodschap. Hij maakt aannemelijk dat we nu midden in een nieuwe bloeiperiode van SF zitten en dat wij onze oude liefde maar weer eens moeten opzoeken. Ik zelf zal zeker eens enkele van de nieuwe titels die hij aanraadt aanschaffen. Verder is het boek een aanrader voor iedereen die is geïnteresseerd in filosofie. De link die Keijzer legt tussen SF en filosofie is zeer inspirerend. Ook voor iedereen die is geïnteresseerd in de toekomst heeft het boek veel te bieden. Het boek biedt voortdurend interessante doorkijkjes naar mogelijke toekomsten. En natuurlijk is het ook nuttig en interessant voor iedereen die beroepsmatig of uit liefhebberij geïnteresseerd is in de raakvlakken tussen deze gebieden. Daarbij komt nog dat het boek heerlijk wegleest. Dus om terug te komen op de vraag uit de inleiding; sciencefiction lezen is leuk, leerzaam en nuttig. Of om met de auteur te spreken, 'sciencefiction is wonderolie voor de geest'.