Uit 'De mondige patiënt blijkt dat de informatieverstrekking rond om gezondheidsinformatie steeds collectiever is geworden. Er komt steeds meer in de openbaarheid, waardoor het steeds minder een zaak van één persoon is geworden. Men slingert de meest vreemde ziekten breeduit als reclamefolders de huiskamers in. Dit in plaats van het gericht aan de patiënt berichten welke desbetreffende ziekte heeft. Wat een belangrijke rol speelt bij het accepteren van de informatie, en hierdoor misschien nog wel belangrijker is dan de inhoud van de boodschap, is de lichaamstaal en intonatie die de dokter uitstraalt en hanteert. Maar die hij ook moet waarnemen bij de patiënt zodat hij hierop kan anticiperen. Een mondige patiënt.
Hoe vaker ik naar deze drie woorden kijk, hoe vreemder ik het vind. Een mondig persoon is iemand die 'zelfstandig kan beslissen, handelen of oordelen'. Dan is een 'mondige patiënt' een contradictio in terminis. Want meestal kan een patiënt namelijk niet zelfstandig beslissen, handelen of oordelen. Een patiënt heeft en houdt een kennisachterstand, ook al heeft hij een dokter die uitblinkt in communicatieve vaardigheden. Ook al is het een dokter die wél tijd heeft om zijn boodschap toe te lichten en zien hoe deze bij de patiënt aankomt. Een uitzondering hierop zijn treurig genoeg waarschijnlijk de chronisch zieken; zij zijn vaak goed geïnformeerd. Maar dit komt dan weer doordat ze zo veel ervaring en kennis hebben opgedaan over hun ziekte, dat zij soms beter weten dan hun arts wat goed voor hen is. Maar, is de hardnekkige mythe waar dat Nederlandse patiënten de laatste jaren toch veel mondiger geworden zijn? In 'De mondige patiënt' brengen Stephen Snelders en Frans Meijman het verleden van informatiebronnen in kaart, waarmee patiënten op hun eigen wijze omgingen met hun gezondheid en ziekte. De auteurs tonen na onderzoek aan dat patiënten de afgelopen eeuw zelf beslisten wat ze deden met de beschikbare informatie. Alleen waren uiteraard de informatiebronnen van een geheel andere aard. Altijd waren er voldoende patiënten die zich mondig, koppig of eigenzinnig opstelden en dus hun agenda niet lieten dicteren door voorlichters of dokters. In 'De mondige patiënt' leest u onder andere dat de meest mondige patiënten te herleiden zijn tot de geboorteregeling. Dalende geboortecijfers tonen aan dat er genoeg vrouwen hun zwangerschap wilde afbreken en er voldoende animo was om anticonceptie toe te passen. Dit ondanks de negatieve houding van de medische beroepsgroep in de jaren zestig. Gelukkig hebben mijn ouders wel geluisterd naar de medische beroepsgroep van destijds. De afgelopen eeuw blijken er bij meerdere gezondheidsproblemen mondigheid en eigenzinnigheid aangetroffen te zijn. Zoals bij de tuberculosebestrijding; ondanks de publiekscampagnes bleven mensen gewoon doorroken. Het is de onderzoekers opgevallen dat de verwerking en acceptatie van informatie nauw verbonden is geweest met concrete situaties en doeleinden van leken en patiënten. Zo namen reumapatiënten nieuwe informatie op die concreet met hun specifieke aandoening te maken had, maar niet die over soortgelijke aandoeningen. 'Vaak lijkt medische informatie niet meer te zijn geweest dan een soort talisman, in de vorm van bijvoorbeeld een encyclopedie in de boekenkast, een bezwering van de eigen ideeën en angsten over gezondheid en ziekte', schrijven Snelders en Meijman. Uit 'De mondige patiënt' blijkt vooral dat bij het accepteren van de informatie veel andere zaken een rol spelen. Nog belangrijker dan de inhoud van de boodschap. Stephen Snelders en Frans Meijman zijn hier niet over een nacht ijs gegaan en leveren met 'De mondige patiënt' een historisch naslagwerk af op het gebied van patiëntenvoorlichting. Het boek leest niet lekker weg, maar dat is vaak met geschiedenisboeken. Is 'De mondige patiënt' een boek voor de manager? Nee, maar het is wel een must have voor iedereen die met patiëntenvoorlichting te maken heeft. Of interesse heeft in de geschiedenis hiervan. Het geeft dus daadwerkelijk een historische kijk op een mythe, met als conclusie dat mondige patiënten er altijd al geweest zijn.
Over Peter Vermeulen
Peter Vermeulen MBA is ondernemer, investeerder en co-founder van mEYEholding en Azalea Vision en schrijft recensies op persoonlijke titel.
