Ooit iemand voor z'n hoofd geslagen? Ik wel! Meerdere mannen trouwens. Die liepen een kaakfractuur, gebroken neusbeentje of blauw oog op. Wanneer - zoals in mijn geval - het krachtdadig handelen plaatsvindt tijdens de training van een martial art als aikido wordt het resultaat van dit (gemankeerde) trainen een 'blessure' genoemd. Indien er buiten de sportschool (dojo) zo gemept wordt, dan spreken we van het toebrengen van 'ernstig letsel' en van 'grensoverschrijdend gedrag', van geweld en ontoelaatbare agressie.
Het geweld in de dojo is veel gemakkelijker te kanaliseren dan dat daarbuiten. Over eeuwen gerekend is het geweld in onze samenleving flink minder geworden, maar agressie komt nog steeds meer op ons af dan ons lief is. Voor een deel is dat geweld van een kracht waardoor je het als reguliere burger niet zonder meer gunstig kan ombuigen: een gewapende overval bijvoorbeeld. Helemaal machteloos hoeven we echter niet op voorhand in alle gevallen te zijn. Ons eigen reageren heeft hoegenaamd altijd (enig) effect op de agressor.
Het is dan ook alleszins gerechtvaardigd, dat Gerard de Bruin in 'Agressie? Het doet mij (n)iets!' nadrukkelijk aandacht besteedt aan het eigen gedrag in bedreigende situaties. Ons reageren werkt meer dan eens als een rode vlag op een stier. We wensen het tegenovergestelde, dat spreekt. Het uitgangspunt is met recht: durf jezelf een spiegel voor te houden en wees bereid om je eigen gedrag bij te stellen.
Meer in het bijzonder richt de auteur zich op ambulante hulpverleners en medewerkers van allerhande (semi)publieke organisaties en van bedrijven waar medewerkers fysiek contact hebben met klanten, patiënten of cliënten. Niemand wil aan zijn stropdas de balie over gesleurd worden of schreeuwend en duwend gehinderd worden in het helpen van een gewonde op straat. Over de oorzaken van agressief gedrag is heel wat meer te zeggen dan de auteur doet, maar gegeven het doel is de beperkte informatie op zich voldoende.
In de werkpraktijk willen we tenslotte in eerste instantie leren inschatten hoe bedreigend het handelen van iemand is en hoe we er op zouden moeten reageren. Leidraad hierbij is dat je van meet af aan zo helder mogelijk bent in het aangeven van grenzen. Afhankelijk van het dreigingniveau - praktisch geïllustreerd - is een bepaald handelen vereist, dat in principe grotendeels te leren valt.
Krachtig zoomt De Bruin vervolgens in op de noodzaak om in dit handelen voortdurend een driepoot in gedachten te houden: respect, eerlijkheid en duidelijkheid. Kennis opgedaan door de auteur in de praktijk voedt deze trits, maar hij had ook kunnen wijzen op beschikbare kennis over de oorzaken van geweld als onderbouwing van zijn raadgevingen. Zo vertaalt 'respect' zich in het leren focussen op 'gedrag' en moeten we uitingen over de persoon zelf achterwege te laten. Die zullen namelijk meestal als beledigend worden ervaren. Heel gevaarlijk, want vernedering is een zeer belangrijke bron van agressie.
Met deze kennis is verklaarbaar waarom we zo helder mogelijk moeten zijn. Het wekken van valse verwachtingen werkt over het algemeen ook vernederend: we beschamen dan het gewekte vertrouwen. Het omgaan met verschillende soorten agressie vereist nogal wat van medewerkers. Idealiter beschikken we over specifieke vaardigheden en een zekere (mentale) instelling om bij dreiging optimaal te reageren. De Bruin benoemt ze en vat ze samen onder de noemer van 'weerbaarheid'.
Het is stellig goed om hier kennis van te nemen, maar het is uiteindelijk toch als het doorlezen van een recept. Om die weerbaarheid in de vingers te krijgen, zul je aan de slag moeten met de diverse ingrediënten: oefening baart kunst. Die oefening krijg je niet met het lezen, maar door contact op te nemen met het bureau van de auteur Gerard de Bruin.
Zodoende is het boek feitelijk een uitnodigende deur naar training en coaching. Daar zou je míj dan ook bij moeten uitnodigen om - wel zo raadzaam - tóch wat meer te vernemen over de oorzaken van geweld (mijn stokpaardje). Begrijpen waardoor agressie ontstaat, motiveert de verlangde gedragsveranderingen. Denk verder nog aan een sensei (leermeester) om je enkele heel praktische aikidogrepen te leren voor het geval dat. Zowel medewerkers als klanten, cliënten en patiënten zullen zich een stuk veiliger gaan voelen!
Over Aart G. Broek
Aart G. Broek specialiseerde zich in communicatiewetenschappen, sociologie en, meer recentelijk, criminologie (geweldsproblematiek); werkzaam als adviseur/projectmanager organisatie- en bestuurskunde. agbroek@planet.nl
