De overheid als veelkoppige leeuw

In de eerste hoofdstukken van 'De overheid als veelkoppige leeuw' houden de auteurs zich vooral bezig met de vraag waarom de besluitvorming bij de overheid zo stroperig verloopt, waarom er soms inefficiënt wordt gewerkt, en waarom veranderingen moeilijk zijn door te voeren. Zij concluderen dat dé overheid niet bestaat vanwege de grote hoeveelheid overheidsorganen die ons land telt met allemaal eigen bij wet geregelde taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Het lichaam van de overheid telt veel armen en benen en heel veel hoofden. En die willen allemaal een eigen kant op. De verschillende koppen van deze leeuw hebben allemaal hun eigenaardigheden en een eigen manier van denken: hun eigen logica. Anders dan in het bedrijfsleven is het onmogelijk voor een overheidsorganisatie om het precieze doel vast te stellen, omdat de overheid nogal wat verschillende belangen in het oog moet houden: van de burgers, de bedrijven, de politici, de bestuurders en de ambtenaren. Dat maakt dat de complexiteit van een overheidsorganisatie vele malen groter is dan van welk bedrijf dan ook. Dan is er ook nog de noodzaak tot een zorgvuldigheid, het voorkomen van precedenten en de zorg voor gelijke behandeling. De verschillende lagen van de overheid werken vanuit verschillende invalshoeken die elkaar kunnen tegenwerken en klemzetten. Die verschillen zijn er op het gebied van doelstellingen, welk deel van de samenleving gezien wordt, welke bevolkingsgroepen als belangrijk gezien worden, een ander gevoel voor tijdsdruk en voor politieke druk. Deze verschillen noemen de auteurs de logica's van de verschillende lagen. Die zijn belangrijk omdat schijnbare tegenwerking vrijwel altijd voortkomt uit een logisch denkproces. De logica's van de bestuurder, de ambtelijke leiding, de middenmanager en de werkvloer passeren achtereenvolgens de revue. De verschillende logica's zijn fundamenteel strijdig met elkaar. Daar is alleen uit te komen door gedachten en opvattingen tussen de verschillende denkwijzen uit te wisselen. Dat is een confronterend, gepassioneerd en emotioneel proces en dus niet eenvoudig. De auteurs gebruiken de metafoor van de dans voor dit proces. De strijdigheid tussen de logica's is niet van bovenaf te dirigeren. Door kleine stapjes te doen over en weer, elkaar al doende proberen aan te voelen en verschillen te onderkennen, kan de dans soms tot iets moois uitgroeien. De eerste stap is erkennen dat de eigen logica niet de enige waardevolle logica is en op zoek te gaan naar de logica van anderen. Op die manier ontstaat inzicht in elkaars drijfveren, inzichten, zorgen, enzovoort. Door inzicht in de logica van anderen ontwikkelen zich ook nieuwe inzichten in de eigen logica. Langzaam maar zeker groeit de openheid naar elkaar en worden verschillen en overeenkomsten duidelijker. Het uiteindelijke doel is dat alle logica's met zo min mogelijk misverstanden met elkaar communiceren. Daar is een nieuwe logica voor nodig, naast de andere denkwijzen waardoor die onderling begrijpelijk worden. De auteurs houden een warm pleidooi voor meervoudig kijken, het opzoeken van de verbinding en het aangaan van de dialoog. Een communicatief proces tussen de logica's dus. Zelfreferentialiteit en rationaliteit zullen dan plaats moeten maken voor een open dialoog tussen de verschillende lagen en logica's. Dat is de uitdaging voor de komende jaren!