Kafka in de polder

Een fel zonnetje geeft veel mensen een goed gevoel, totdat je de vellen van je huid moet pellen. Bureaucratie kan ook erg heilzaam werken, totdat goedbedoeld geregel doorschiet in bureaucratisme. Bureaucratie loopt zichzelf dan voor de voeten. Dat moet worden aangepakt. Een burger gaat zich voelen als Josef K. in het boek 'Het proces' van Franz Kafka. Een kant en klaar recept is natuurlijk niet terug te vinden in het boekje van Jorrit de Jong, Arre Zuurmond, Joeri van den Steenhoven en Lobke van der Meulen. De 'methode voor Eerste Hulp bij Bureaucratisch Onbehagen' is namelijk een eenvoudig maar generiek stappenplan: Stap 1: Een verkennend onderzoek; Stap 2a: Een casusonderzoek en verslaglegging een narratief verslag (in eigen woorden); Stap 2b: Een stappenschema (alle contactmomenten met alle instanties); Stap 3: Een contra-expertise om vast te stellen of de situatie representatief is; Stap 4: Het functioneringsgesprek met alle betrokkenen; Stap 5: Een actieplan, inclusief een oplossing voor de concrete individuele casus; Stap 6: Het beoordelingsgesprek om te bekijken of de verbeteringen succesvol zijn. In de aanbevelingen zit een grappige uitschieter: er moet een wettelijke bevoegdheid komen om van de wet af te wijken als de situatie daarom vraagt. Is dat een oplossing voor bureaucratie? Veel aanbevelingen uit de cases zijn erg globaal. Goede bedoelingen, maar weinig concrete resultaten. Dat is begrijpelijk, want bijvoorbeeld het koppelen van de Gemeentelijke Basis Administratie en de Burgerlijke Stand is complex. Toch is die koppeling hard nodig, want veel bewijsstukken genereert de ene administratie slechts voor mutaties in de andere administratie - met de burger als transportmechanisme. Ook wordt het niet langer meer nodig om enkele malen per jaar met een medische verklaring te bewijzen dat je gehandicapt bent. De gemeente schrapt het herhaaldelijk vragen om een medische verklaring echter niet uit haar procedures. De verklaring wordt 'ambtshalve' telkens opnieuw afgegeven. Niet de burger is dan het transportmechanisme, maar de gemeente zelf. Dit illustreert hoe hardnekkig dit soort kwesties zijn. Een herhaalde toepassing van de methode zal vaak nodig zijn. De focus van de Kafkabrigade en hun methode ligt bij vraagstukken die meerdere instanties betreffen (macroniveau). Dat is een grote bron van irritatie. Maar veel instanties hebben helemaal geen anderen nodig om het leven complexer te maken. Er is vaak minstens evenveel bureaucratie terug te vinden binnen één instantie zelf (mesoniveau) of in gedrag van de individuele ambtenaar (microniveau). Juist daar is veel te halen. De schrijvers hebben de kracht van hun methode misschien wel onderschat door de begrenzing tot het macroniveau. Iemand die als 'burger' een stadhuis binnenloopt, verwordt na een korte screening door een 'street level bureaucrat' (uit het boek van Michael Lipsky) tot 'paspoortaanvrager', 'te naturaliseren vreemdeling', etcetera. De begrippen functioneringsgesprek en beoordelingsgesprek spreken op microniveau nog veel meer aan! De methode voor Eerste Hulp bij Bureaucratisch Onbehagen is prima toepasbaar op meso- en microniveau. Maar minstens even krachtig als de methode zelf is de kracht van de herhaling. Juist bij bureaucratisch handelen bestaat vaak de neiging om toe te geven: 'vervelend, maar het is nu eenmaal zo'. De Kafkabrigade stelt met name die verleiding aan de orde en roept mensen op daartegen te vechten. Het doel is slagen voor de Lyndon B. Johnson Quickscan: 'Als de eerste die de telefoon opneemt uw vraag niet kan beantwoorden, dan hebt u met bureaucratie te maken'…